LINK TẢI LUẬN VĂN MIỄN PHÍ CHO AE KET-NOI
MỤC LỤC
2TMỤC LỤC2T ............................................................................................................................3
2TMỞ ĐẦU2T ..............................................................................................................................5 2T1.Lý do chọn đề tài2T ...................................................................................................................................5 2T2.Mục đích nghiên cứu2T .............................................................................................................................5 2T3.Đối tượng và phạm vi khảo sát2T ..............................................................................................................6 2T4.Lịch sử vấn đề2T .......................................................................................................................................6 2T5.Phương pháp nghiên cứu2T .....................................................................................................................12 2T6.Kết cấu luận văn2T..................................................................................................................................12
2TCHƯƠNG 1: THỜI ĐẠI, THƠ CA VÀ CÁI ĐẸP2T...........................................................13
2T1.1.Thịnh Trần – thời kỳ phục hưng mạnh mẽ của dân tộc2T......................................................................13
2T1.1.1.Giới thuyết về thời Thịnh Trần2T ..................................................................................................13
2T1.1.2.Thịnh Trần – thời đại hoàng kim2T ...............................................................................................13
2T1.2.Thơ ca thời Thịnh Trần2T.....................................................................................................................16
2T1.2.1.Vị trí mở đầu cho thơ ca dân tộc2T ...............................................................................................16
2T1.2.2.Đặc điểm thơ ca Thịnh Trần2T ......................................................................................................18
2T1.3.Hành trình đi tìm cái đẹp2T ..................................................................................................................21
2T1.3.1.Một số quan niệm về cái đẹpcủa phương Tây và phương Đông2T .................................................21
2T1.3.2.Hành trình đi tìm cái đẹp – hành trình nội tâm của con người2T ....................................................28
2TCHƯƠNG 2: THƠ CA THỊNH TRẦN – CUỘC HÀNH HƯƠNG ĐẾN THÁNH ĐỊA CỦA CÁI ĐẸP2T ...................................................................................................................31
2T2.1.Từ sự nhận thức sâu sắc về cuộc đời2T .................................................................................................31 2T2.1.1. Vô thường – lẽ tự nhiên chi phối vạn vật, con người2T ................................................................31 2T2.1.2. Vô minh – nguồn gốc của mọi mê lầm, đau khổ2T .......................................................................36 2T2.1.3. Vai trò, trách nhiệm đối với vận mệnh dân tộc2T .........................................................................40
2T2.2.Đến ý thức kiếm tìm sự viên mãn cho đời sống tinh thần2T ..................................................................45 2T2.2.1. Tìmvềbảntínhnộitại–thắpsángngọnđèncủachínhmình2T ..................................................45 2T2.2.2. Trởvềvớicuộcsốngtựnhiênthuầnphác–nuôidưỡngchântâm2T ...........................................51
2T2.3. Và vươn đến cái đẹp hằng thường – nguồn sống kì diệu của tâm linh2T ..............................................55 2T2.3.1. Thể của chân tâm – cái đẹp ngay trong lòng thực tại2T ...............................................................56 2T2.3.2. Dụng của chân tâm – sức mạnh nội tại của con người2T .............................................................60
2TCHƯƠNG 3: VIÊN MÃN CỦA MỘT THỜI – HÀNH TRÌNH KHÔNG LẶP LẠI2T .....70 2T3.1. Mất dấu một hành trình2T ...................................................................................................................70 2T3.2. Những thay đổi trong quan niệm về cái đẹp2T .....................................................................................79 2T3.3. Lý giải từ góc độ tư tưởng và thời đại2T ..............................................................................................82
2T3.3.1. Về mặt tư tưởng2T .......................................................................................................................82 2T3.3.2. Về mặt thời đại2T ........................................................................................................................88
2TKẾT LUẬN2T ........................................................................................................................94 2TÀI LIỆU THAM KHẢO2T .................................................................................................96
MỞ ĐẦU
1.Lý do chọn đề tài
Ngày nay, chúng ta sống trong một xã hội luôn tự hào là văn minh, phát triển, tiến bộ. Thế nhưng, chính sự phát triển không ngừng này buộc chúng ta cứ phải đi tới, tiến lên phía trước, đến nỗi không có được phút giây lắng đọng tâm tư để hiểu cuộc sống và hiểu chính mình. Vì thế, không ít người cảm giác chông chênh, thậm chí tuyệt vọng. Đến một lúc nào đó, chúng ta hốt nhiên tự vấn “Mình đang tìm kiếm điều gì cho cuộc sống của mình?”
Trở về với văn học trung đại Việt Nam, chúng tui đã phần nào tìm thấy lời giải đáp cho đời sống tâm linh trong văn học Lý Trần, một giai đoạn văn học thể hiện được tinh thần thời đại và đậm đà tính nhân văn. Văn học Lý Trần, đặc biệt là thơ ca thời Thịnh Trần, đã cho chúng ta cảm hiểu được tầm vóc của con người thời đại, đó là những con người sống “hết kích thước cuộc sống”, cống hiến hết mình nhưng vẫn luôn giữ được sự an nhiên tự tại trong tâm hồn.
Điều gì đã giúp họ có được bản lĩnh sống vững vàng và nuôi dưỡng được vẻ đẹp thuần khiết của tâm linh? Chúng tui thử lý giải vấn đề này ở phương diện thẩm mỹ, nhìn nhận ở góc độ vai trò của cái đẹp trong cuộc sống. Cái đẹp hiện hữu khắp nơi, quanh ta và trong ta, nó có thể tồn tại ở dạng hữu hình hay vô hình. Cái đẹp gắn liền với cái chân, cái thiện. Chân – thiện – mỹ là đích đến cao nhất của con người mọi thời. Khi con người biết vươn tới giá trị chân – thiện – mỹ, con người sẽ ngày càng hoàn thiện mình ở mọi phương diện. Qua tìm hiểu thơ ca thời Thịnh Trần, chúng tui cho rằng con người thời đại này hoàn toàn ý thức được vai trò của cái đẹp trong cuộc sống và hành trình của họ chính là hành trình đi tìm cái đẹp, vươn tới cái đẹp.
Bối cảnh lịch sử đặc biệt với ba lần kháng chiến chống Nguyên Mông và tinh thần Tam giáo đồng nguyên, trong đó Phật giáo giữ vai trò chủ đạo, đã góp phần tạo nên nét độc đáo của cái đẹp thời kỳ này, đó là cái đẹp hằng thường, vĩnh cửu. Con người tìm đến cái đẹp và hòa điệu cùng nó, tồn tại trong nó chứ không phải để chiếm hữu nó. Nếu con người hôm nay vẫn thừa nhận ý nghĩa độc đáo của cái đẹp trong đời sống của mình, chúng tui tin rằng đề tài Thơ ca Thịnh Trần – hành trình đi tìm cái đẹp sẽ mang đến những khám phá thú vị về nhiều mặt, đặc biệt là những gợi ý để đạt được sự cân bằng trong đời sống tâm linh.
2.Mục đích nghiên cứu
Thông qua việc nghiên cứu đề tài này, thứ nhất, chúng tui muốn chứng minh sở dĩ con người thời Thịnh Trần sống hết mình với cuộc đời thực tại nhưng vẫn vững vàng về mặt đời sống tâm linh là vì họ có thiên hướng vươn tới cái đẹp, cái hoàn thiện, tìm kiếm những giá trị đích thực, vĩnh cửu
trong cuộc đời. Tư tưởng Tam giáo đồng nguyên hay bối cảnh lịch sử cụ thể chỉ là điều kiện cần chứ chưa phải là điều kiện đủ để tạo nên vẻ đẹp có một không hai của con người thời đại này.
Thứ hai, thông qua việc so sánh với thơ ca thời Vãn Trần, thời Lê Sơ,... chúng ta sẽ thấy được rằng cái đẹp mà con người thời Thịnh Trần hướng tới là độc đáo và khác biệt so với thời kì sau.
Thứ ba, đề tài này cũng góp phần khẳng định thêm vai trò không thể thay thế của cái đẹp trong đời sống vật chất và tinh thần của con người.
Thơ ca phản ánh hiện thực đời sống cũng như hiện thực tâm hồn của con người, vì vậy, chúng tui muốn thông qua thơ ca thời Thịnh Trần để phác họa lại hành trình đi tìm cái đẹp của người xưa. Hy vọng với đề tài này, chúng ta sẽ thêm yêu quý, trân trọng giá trị thơ ca Thịnh Trần nói riêng cũng như thơ ca trung đại nói chung, đồng thời biết cách định hướng cho cuộc sống của chính mình thông qua tấm gương “sống đẹp” của con người thời Thịnh Trần.
3.Đối tượng và phạm vi khảo sát
- Đối tượng: Hành trình đi tìm cái đẹp của con người thời Thịnh Trần qua thơ ca Thịnh Trần. - Phạm vi:
+ Thơ ca thời Thịnh Trần (từ thời Trần Thái Tông đến Trần Minh Tông)
+ Để làm rõ hơn đặc điểm riêng biệt trong hành trình đi tìm cái đẹp của con người Thịnh Trần qua thơ ca thời kỳ này, chúng tui liên hệ so sánh với thơ ca các giai đoạn sau (Vãn Trần, Lê Sơ,...)
+ Tìm hiểu các vấn đề có liên quan đến đề tài như: lịch sử, mỹ học, Thiền học,...
4.Lịch sử vấn đề
Nghiên cứu về thơ ca Thịnh Trần nói chung và vấn đề hành trình đi tìm cái đẹp trong thơ ca thời Thịnh Trần nói riêng, trong quá trình sưu tầm tài liệu liên quan thực sự chúng tui chưa thấy có những công trình trực tiếp đi sâu vào vấn đề này.Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu về thơ ca Lý Trần từ trước đến nay không phải là ít. Ngay từ thời trung đại, thơ ca Lý Trần đã được sưu tầm, bình giá bởi những trí thức yêu thích thơ văn như Phan Phu Tiên với Việt âm thi tập (khắc in năm 1433), Hoàng Đức Lương với Trích diễm thi tập (soạn xong vào khoảng năm 1497), Lê Quý Đôn với Toàn Việt thi lục, Phan Huy Chú với Lịch triều hiến chương loại chí (năm 1821),... Sang đầu thế kỷ XX, thơ văn Lý Trần tiếp tục được các học giả quan tâm sưu tầm, biên soạn, dịch thuật, chú giải, giới thiệu đến độc giả. Trong số đó, đáng lưu ý là hai công trình Văn học đời Lý, Văn học đời Trần của Ngô Tất Tố ra mắtnăm 1942. Và cho đến ngày nay, văn học Lý Trần vẫn tiếp tục được các
học giả nghiên cứu một cách công phu, có chiều sâu về nhiều phương diện ở nhiều cấp độ, phạm vi rộng hẹp khác nhau.
Trong Mấy điều tâm đắc về một thời đại văn học, in trong Thơ văn Lý Trần (tập 1 – xuất bản năm 1978), Đặng Thai Mai đã có những nhận xét tinh tế vềđời sống xã hộithời Lý Trần cũng như văn học Lý Trần. Ông cho rằng đời sống xã hội thời đại này “còn có những ngày dễ chịu, vui vẻ, gần gũi với nhau (...). Hồi ấy, người ta biết sống, biết sống vui trong tình thân, trong tin tưởng”[105;tr.38] và thơ văn Lý Trần đã phản ánh trọn vẹn vẻ đẹp của tinh thần thời đại, đó là “thái độ tích cực, lạc quan trước cuộc sống”, “tình cảm tự hào, tin tưởng, vui vẻ, tích cực”[105; tr.45]. Riêng về thơ ca, ông nhận xét tình cảm thiên nhiên trong thơ không hề vay mượn từ điển cố sách vở Trung Hoa mà “bắt nguồn từ những cảm giác đã “sống”, từ những cảm giác trực tiếp”. Nhìn chung, “đây là lời thơ của một tâm trạng cân đối, hài hòa mà thanh cao”[105; tr.41]. Đây là những nhận xét chung về thơ ca Lý Trần.Tuy nhiên, theo chúng tôi, chỉ có thơ ca thời Thịnh Trần mới hoàn toàn mang được cái phong thái mà Đặng Thai Mai đã tâm đắc nói lên. Từ đó, chúng tui muốn làm sáng tỏ thêm vì sao con người thời đại Lý Trần nói chung và thời Thịnh Trần nói riêng lại có được vẻ đẹp tâm hồn phong phú đến thế? Phải chăng vì họ ý thức được giá trị của cái đẹp trong cuộc đời nên đã kiếm tìm và đạt được cái đẹp ấy bằng phương cách riêng của mình.
Cũng vì sự gắn bó đặc biệt về nhiều mặt giữa hai vương triều Lý và Trần nên thơ ca Lý Trần thường được xem như đối tượng nghiên cứu chung. Do vậy, mảng thơ thiền và thơ nho thời Thịnh Trần vô hình chung cũng nằm trong những công trình nghiên cứu về thơ ca Lý Trần. Chúng tui tạm thời chia những công trình, những bài nghiên cứu này ra hai loại:
Thứ nhất là những công trình, những bài nghiêncứu vềnhiều phương diện của thơ ca Lý Trần. Thứ hai là những công trình, những bài nghiên cứu về những tác giả thơ ca thời Thịnh Trần. Ở loại thứ nhất, có thể kể một số công trình tiêu biểu:
-Năm 1996, trongVăn học Lý Trần, nhìn từ thể loại [33], Nguyễn Phạm Hùng đã nghiên cứu
tất cả các thể loại của văn học Lý Trần như chiếu, hịch, phú, truyện, thơ...,trong đó có một chương tác giả trình bày về tên gọi, nội dung khái niệm, phân loại thơ, nội dung tư tưởng và nghệ thuật của thơ thiền đời Lý.
- Năm 1996, Đoàn Thị Thu Vân trong công trìnhKhảo sát đặc trưng nghệ thuật của thơ thiền Việt Nam[95] đã khảo sát thơ thiền Lý Trần từ góc độ nghệ thuật với các phương diện: ngôn ngữ, hình tượng (con người, thiên nhiên, không gian – thời gian nghệ thuật), thể thơ, kết cấu, cách miêu tả - thể hiện, giọng điệu. Song song đó, tác giả còn so sánh đặc trưng nghệ thuật thơ thiền Lý Trần với thơ Nho cùng thời và với thơ thiền Trung Quốc, Nhật Bản.
- Năm 2002, Nguyễn Công Lý đã có sự đầu tư nghiên cứu công phu về diện mạo và đặc điểm của văn học Phật giáo thời Lý Trần trong công trình Văn học Phật giáo thời Lý Trần, diện mạo và
đặc điểm [55]. Trong mục 1.2 của chương 1, tác giả đã điểm qua gần như bao quát tình hình nghiên cứu văn học Phật giáo Lý Trần trước đó đồng thời khái quát tình hình nghiên cứu theo ba dạng: một là dạng miêu tả, liệt kê (các tác giả có điểm qua hay phẩm bình đôi lời về văn học Phật giáo Lý Trần); hai là dạng đan xen (khi nghiên cứu về lịch sử văn học, các tác giả ít nhiều có đề cập đến văn học Phật giáo Lý Trần); ba là dạng biệt lập (các nhà nghiên cứu đã tìm hiểu trực tiếp thơ thiền Lý Trần, văn học Phật giáo Lý Trần về phương diện nội dung, nghệ thuật hay cả hai). Và trong công trình nghiên cứu của mình, Nguyễn Công Lý đã dựng lại diện mạo của văn học Phật giáo Lý Trần, từ đó tìm hiểu nội dung, nghệ thuật của các tác phẩm để nêu ra đặc điểm của bộ phận văn học này. Dĩ nhiên, thôngquacách tác giả trình bày về diện mạo và đặc điểm của văn học Phật giáo Lý Trần, người đọc cũng có thể hình dung được diện mạo và đặc điểm của thơ thiền Lý Trần.
- Một công trình nữa đáng lưu ý làCon người nhân văn trong thơ ca Việt Nam sơ kì trung đại của Đoàn Thị Thu Vân (2007). Trong công trình này, tác giả đã nghiên cứu thơ ca sơ kì trung đại dựa trên khái niệm nhân văn – được hiểu như là những giá trị đẹp đẽ của con người. Tác giả quan niệm “một tác phẩm văn học có tính nhân văn là tác phẩm văn học thể hiện con người với những nét đẹp của nó, đặc biệt là những giá trị tinh thần như trí tuệ, tâm hồn, tình cảm, phẩm cách,... Tác phẩm đó hướng đến khẳng định, đề cao vẻ đẹp của con người”[96; tr.5]. Trong công trình này, tác giả đã làm sáng tỏ hình tượng con người nhân văn trong thơ thời Lý, thời Trần và thời Lê Sơ với từng vẻ đẹp riêng. Đặc biệt, chương 3 đã phân tích một cách thấu đáo hình tượng con người nhân văn trong thơ thời Trần với vẻ đẹp mẫn cảm của tâm linh.Khi tìm hiểu hành trình đi tìm cái đẹp trong thơ ca thời Thịnh Trần, chúng tui cũng quan tâm đến vẻ đẹp của con người, tuy nhiên cách nhìn và lí giải của chúng tui là dựa vào quan niệm về cái đẹp theo tinh thần mỹ học truyền thống phương Đông chứ không đi theo khái niệm nhân văn và con người nhân văn.
- Ngoài ra, chúng tui còn thấy có rất nhiều bài nghiên cứu về thơ ca Lý Trần đăng trên các tạp chí uy tín như: Tạp chí Văn học, Tạp chí Nghiên cứu Phật học, Tạp chí Nghiên cứu tôn giáo..., hay được tập hợp lại trong những công trình như:Trên hành trình văn học trung đại do Nguyễn Phạm Hùng biên soạn, Văn học Việt Nam – văn học trung đại ( những công trình nghiên cứu) do Lê Thu Yến chủ biên. Có thể kể một vài bài viết tiêu biểu dưới đây:
- Chất trữ tình trong thơ thiền đời Lý của Phạm Ngọc Lan, đăng trên Tạp chí Văn học, số 4 – 1986.
- Một vài nhận xét về ngôn ngữ thơ thiền Lý Trần của Đoàn Thị Thu Vân, đăng trên Tạp chí Văn học số 2 – 1992.
- Quan niệm về con người trong thơ thiền Lý Trần của Đoàn Thị Thu Vân, đăng trên Tạp chí Văn học, số 3–1993.
- Sự quân bình giữa tâm và trí trong thiền học Lý Trần qua thuyết Tam ban của Ngộ Ấn thiền sư của Nguyễn Công Lý đăng trênTạp chí Nghiên cứu Tôn giáo số 4 – 2002.
- Mấy ý kiến về vấn đề bản thể luận trong văn học Phật giáo thời Lý Trần của Nguyễn Công Lý đăng trên Tạp chí Nghiên cứu Phật học số tháng 5 – 2002.
- Thơ thiền và việc lĩnh hội thơ thiền thời Lý (Nguyễn Phạm Hùng, Trên hành trình văn học trung đại, Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội, 2001.)
- Hình tượng con trâu trong thơ thiền đời Trần (Nguyễn Phạm Hùng, Trên hành trình văn học trung đại, Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội, 2001.)
- Về diễn tiến của thơ trữ tình đời Trần(Nguyễn Phạm Hùng, Trên hành trình văn học trung đại, Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội, 2001.)
Đặc biệt, trong bài Về diễn tiến của thơ trữ tình thời Trần, Nguyễn Phạm Hùng cho rằng thơ ca thời Trần có những chuyển biến so với thơ ca thời Lý, đó là nói về thế giới con người, thể hiện những trạng thái tâm hồn con người. Tác giả cũng chỉ ra sự khác biệt giữa thơ thời Thịnh Trần và thơ thời Vãn Trần. Thơ Thịnh Trần mang tính “hướng ngoại” còn thơ Vãn Trần lại mang tính “hướng nội” – “Nếu như xã hội Việt Nam thời Thịnh Trần đã tạo ra được một “phong cách thơ” cởi mở, “hướng ngoại” thì ở thời Vãn Trần, nó cũng tạo ra một “phong cách thơ” khác, “phong cách thơ” có tính “hướng nội”. Nếu như ở thời Thịnh Trần, hướng vận động chủ yếu của trạng thái tâm hồn các nhà thơ là hướng ra bên ngoài để nhập vào một cái chung lớn lao hơn, thì giờ đây, ở thời Vãn Trần, hướng vận động tâm hồn con người hình như chủ yếu là quay trở về với chính bản thân nhà thơ, là rời bỏ những gì mà nay đã thành quá cao xa, viển vông để trở về với những cái rất cụ thể, thiết thực trong cuộc sống của bản thân mình. Lời thơ không bay lên bằng đôi cánh phóng túng đến những khoảng cách không gian rộng lớn cao đẹp, mà đi bằng đôi chân có khi khá nặng nề vào cuộc sống thực tế đầy những tai ương, thất vọng, phiền muộn, lo âu” [29; tr.168].
Chúng tui đồng tình với những nhận xét của tác giả về sự chuyển biến tâm trạng của các nhà thơ từ thời Thịnh Trần sang thời Vãn Trần. Tuy nhiên, chúng tui không cho rằng các nhà thơ thời Thịnh Trần là những con người “hướng ngoại”, “chỉ dành ít tâm hồn, tình cảm để cho riêng mình, để nói về mình mà dành phần nhiều hơn tới những cái bên ngoài mình, đó là đất nước, là dân tộc, là thời đại,...”[29; tr.167]. Theo chúng tôi, các nhà thơ thời Thịnh Trần là những con người hoàn toàn biết hướng vào nội tâm, “phản quan tự kỷ” soi xét chính mình để thấy được chân tâm, từ đó, họ mới hướng ra cuộc sống bên ngoài (đất nước, dân tộc, thời đại,...) bằng một tâm hồn khoáng đạt và rộng mở. Đây chính là hành trình nội tâm của các nhà thơ Thịnh Trần mà chúng tui sẽ khai thác trong đề tài của mình.
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trên đã đề cập một cách thấu đáo nhiều khía cạnh của thơ ca Lý Trần từ diện mạo, thể loại đến nội dung tư tưởng, đặc trưng nghệ thuật..., đem lại cái nhìn
toàn diện về thơ ca Lý Trần và giúp cho thơ ca Lý Trần trở nên gần gũi, dễ tiếp cận hơn đối với người đọc.
Ở loại thứ hai, chúng tui thấy có những công trình nghiên cứu về các tác giả tiêu biểu của thơ ca thời Thịnh Trần như:
- Huyền Quang – Cuộc đời, Thơ và Đạo [75] do Trần Thị Băng Thanh chủ biên. Công trình này gồm ba phần. Phần thứ nhất đề cập đến Huyền Quang ở góc độ một thiền gia – thi nhân. Phần thứ hai giới thiệu các thi phẩm của Huyền Quang. Phần thứ ba tập hợp những tác phẩm mà Huyền Quang xuất hiện với tư cách là một nhân vật văn học. Trong phần bình về Ngọc tiên tập của Huyền Quang, Trần Thị Băng Thanh đã cho rằng “cảm quan về thời gian chậm rãi ngưng đọng đã làm tăng vẻ tĩnh lặng của không gian, nặng thêm nỗi buồn và sự cô đơn của thi nhân. Chính điều đó đã làm mờ đi ít nhiều niềm an lạc ở đạo, sự hòa đồng với thiên nhiên mà Huyền Quang đã thổ lộ đâu đó trong thơ, khiến cho ông không giống nhiều nhà thơ thiền Lý Trần”[75; tr.65]. Tác giả khẳng định vị tổ thứ ba của phái Thiền Trúc Lâm Yên Tử “vẫn còn tình trạng lưỡng phân” [75; tr.76], tức là một con người thiền gia – thi nhân hay thi nhân – thiền gia không thể tách rời.
- Ngoài ra, trong quyển Thiền học đời Trần [63] có hai bài đề cập đến Huyền Quang là Thiền sư Huyền Quang, một nhà thơ lớn của HT. Thích Minh Tuệ và Thơ Huyền Quang của Minh Chi. Năm 2008, trong luận văn thạc sĩ Thơ ca Huyền Quang – con đường của thiền và cái đẹp, Nguyễn Thị Hà An đã nghiên cứu về Huyền Quang dưới góc độ một nghệ sĩ “luôn thành tâm kiếm tìm cái đẹp của hiện hữu trong cái nhìn minh triết của một triết gia và phong thái an nhiên tự tại của một thiền sư đạt đạo”[1; tr.2].
- Tuệ Trung Thượng sĩ với thiền tông Việt Nam[108] là công trình tập hợp những bài viết về Tuệ Trung Thượng sĩ vốn đã được báo cáo trong một hội thảo khoa học về ông. Những bài viết này đã tập trung làm sáng tỏ thân thế, sự nghiệp của Tuệ Trung; những đóng góp quan trong của ông với tư cách là một nhà thiền học lỗi lạc, một người con của dòng dõi nhà Trần đối với sự nghiệp xây dựng bảo vệ đất nước, một nhà thơ với tâm hồn tự do, phóng khoáng. Thích Tuệ Đăng trong bài Thiền ngữ trong thi ca của Tuệ Trung Thượng sĩ đã nhận xét ngôn ngữ thi ca của Tuệ Trung “là một thứ ngôn ngữ giác ngộ, tự nó vốn viên thành chẳng tìm ngoài mà được, cốt quay về tự tính làm hiển lộ cái “mười phương thế giới hiện toàn chân”. Bàn về thiền phong của Tuệ Trung Thượng sĩ, trong bài Tuệ Trung Thượng sĩ và thiền phong đời Trần, Đoàn Thị Thu Vân cho rằng nét nổi bật ở Tuệ Trung là tinh thần “phá chấp triệt để”, “tùy duyên” và khẳng định chân lý – đạo – Phật ở ngay chính trong mỗi người, không phải ở bên ngoài. Đối với ông, “Thiền không chỉ là một tôn giáo mà là một cách sống, một đạo sống đẹp giúp con người đạt đến một hạnh phúc đích thực nơi trần thế với sự tự do tự tại và hài hòa cùng vạn vật, vũ trụ” [108; tr.26].
Nói đến những bài nghiên cứu về Tuệ Trung thì không thể không nhắc đến bài viết Trần Tung – một gương mặt lạ trong thơ thiền Lý – Trầncủa Nguyễn Huệ Chi từng đăng trên Tạp chí Văn học số 4 – 1977. Bài viết này đã khẳng định Tuệ Trung chính là Trần Tung chứ không phải là Trần Quốc Tảng như một số ý kiến nhầm lẫn trước đó, đồng thời còn nêu lên những nét đặc sắc trong thơ văn của Tuệ Trung như ý thức về bản ngã, về sự tự do tự tại, tinh thần phóng khoáng của một nhà tư tưởng, một nhà duy lý bên trong một thiền gia.
-Trần Thái Tông – đường đời, nẻo đạo [8] của Trần Thị Băng Thanh. Bài viết đã trình bày một cách súc tích nhưng đầy đủ về cuộc đời của vua Trần Thái Tông. Bên cạnh đó, tác giả cũng nhận xét về lời thơ, giọng điệu thơ trong bài Ký Thanh Phong am tăng Đức Sơn và Tống Bắc sứ Trương Hiển Khanh; những cốt lõi tư tưởng thiền trong bài Thiền tông chỉ nam tự, Khóa hư lục; chất trữ tình, chất thơ trong những tác phẩm bàn về triết học, giảng về đạo Phật của ông.
- Trần Nhân Tông và tầm vóc một thời đại [8] của Nguyễn Huệ Chi và Trần Thị Băng Thanh. Bài viết đã đánh giá Trần Nhân Tông ở cả ba phương diện: nhà vua, nhà thiền học và nhà thơ. Thơ Trần Nhân Tông được đánh giá là “thanh nhã, sâu sắc và không kém hào hùng” [8; tr.146], “cảm hứng thế tục và cảm hứng thiền hòa quyện với nhau” [8; tr.169]. Bản thân vua Nhân Tông được xem là một cây bút có phong cách và cũng là một đỉnh cao trong thơ ca thời Thịnh Trần.
Năm 2008, hội thảo khoa học về vua Trần Nhân Tông diễn ra tại Quảng Ninh. Tại hội thảo này, các học giả cũng đã có nhiều tham luận đánh giá một cách sâu sắc và toàn diện về vị vua thứ ba của nhà Trần (Những bài viết này đều được đăng trên trang 2TUhttp://www.thuvienhoasen.org2TU).
- Ngoài ra, các nhà thơ thế tục như: Trần Quang Khải, Trần Quang Triều, Phạm Ngũ Lão, Nguyễn Sưởng, Nguyễn Ức, Trương Hán Siêu,... là những tác giả rất được các nhà nghiên cứu quan tâm. Hầu như những tác phẩm của họ đều được tìm hiểu ở cả hai phương diện nội dung và nghệ thuật.
Theo nhận xét của chúng tôi, thơ ca Lý Trần nói chung đã được nghiên cứu ở nhiều phương diện: nội dung tư tưởng, đặc trưng nghệ thuật, tác giả, tác phẩm. Tuy nhiên, tập trung nghiên cứu riêng về một vấn đề của thơ ca thời Thịnh Trần thì chưa có công trình nào thực hiện. Đây là điểm mà chúng tui muốn khai thác theo hướng riêng của mình. Trong luận văn này, chúng tui muốn tập trung khảo sát hành trình đi tìm cái đẹp của con người thời Thịnh Trần qua thơ ca. Nhắc đến thời Trần, đặc biệt là Thịnh Trần, chúng ta không thể quên được “Hào khí Đông A”. Điều gì đã hun đúc nên hào khí đặc biệt của dân tộc Việt vào thời kì này? Đây là câu hỏi đã từngcó nhiều câu trả lời hợp lí. Và chúng tui muốn góp vào trong những câu trả lời đó thêm một lí do nữa, đó là con người thời Thịnh Trần luôn biết hướng đến cái đẹp mang tính chất tâm linh, họ luôn tự hoàn thiện mình bằng một hành trình nội tâm mạnh mẽ, vững vàng. Chính cái đẹp tâm linh đã tạo nên khí chất, cốt cách riêng biệt của con người thời đại. Để chứng minh cho tính thuyết phục của lời giải đáp này,
chúng tui sẽ nghiên cứu thơ ca thời Thịnh Trần – cả thơ thiền và thơ thế tục – dựa trên tinh thần mỹ học, đặc biệt là từ góc nhìn của cái đẹp.
Ở hướng đi mới này chắc hẳn chúng tui sẽ gặp không ít khó khăn trong quá trình thực hiện đề tài. Tuy nhiên, chúng tui hy vọng sẽ mang lại ít nhiều những phát hiện thú vị, khoa học và có ý nghĩa choluận văn.
5.Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp hệ thống: Đây là một phương pháp quan trọng được sử dụng trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài. Chúng tui sẽ đặt đối tượng nghiên cứu trong nhiều hệ thống khác nhau: hệ thống triết học – mỹ học, hệ thống thơ ca dân tộc,... để giúp cho việc nghiên cứu đề tài được toàn diện và bao quát hơn.
Phương pháp phân tích: Phương pháp phân tích được sử dụng nhiều ở cả chương 2, chương 3 để phân tích văn bản thơ nhằm làm sáng tỏ cho các luận điểm được nêu ra trong luận văn.
Phương pháp so sánh: Phương pháp này được sử dụng chủ yếu ở chương 3 khi chúng tui so sánh hành trình đi tìm cái đẹp trong thơ ca thời Thịnh Trần với thơ ca ở các giai đoạn sau.
Ngoài ra, luận văn còn sử dụng một số phương pháp hỗ trợ khác như: thống kê, phân loại,...
6.Kết cấu luận văn
Ngoài Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, luận văn gồm có 3 chương:
Chương 1:Thời đại, Thơ ca và Cái đẹp. Chương này nêu những nét khái quát về thời Thịnh Trần, thơ ca Thịnh Trần và trình bày các vấn đề mỹ học có liên quan.
Chương 2:Thơ ca thời Thịnh Trần – cuộc hành hương đến với thánh địa của cái đẹp. Chương này cố gắng phác thảo lại hành trình đi tìm cái đẹp của con người thời Thịnh Trần qua những tác phẩm thơ ca còn để lại. Hành trình này khởi nguồn từ nhận thức về cuộc sống, đến ý thức đi tìm sự viên mãn cho đời sống tâm linh và vươn tới cái đẹp hằng thường, cái đẹp đưa con người đến sự tự do hoàn toàn.
Chương 3: Viên mãn của một thời – hành trình không lặp lại. Trong chương này, để chứng minh sự “độc nhất vô nhị” của hành trình đi tìm cái đẹp đã phác họa ở chương 2, chúng tui sẽ đối chiếu với hành trình đi tìm cái đẹp của các nhà thơ giai đoạn sau (từ thời Vãn Trần cho đến thời nhà Nguyễn, trước khi thực dân Pháp xâm lược năm 1858).
CHƯƠNG 1: THỜI ĐẠI, THƠ CA VÀ CÁI ĐẸP
1.1.Thịnh Trần – thời kỳ phục hưng mạnh mẽ của dân tộc 1.1.1.Giới thuyết về thời Thịnh Trần
Trong lịch sử các triều đại phong kiến Việt Nam, hai vương triều Lý – Trần có mối quan hệ vô cùng đặc biệt, đó là sự chuyển giao quyền lực từ họ Lý sang họ Trần một cách êm đẹp, ít bạo lực nhất bằng cuộc hôn nhân giữa Trần Cảnh và Lý Chiêu Hoàng.Vì vậy, có thể nói, nhà Trần đã kế thừa gần như nguyên vẹn những giá trị vật chất và tinh thần từ triều đại trước và cùng với nội lực của mình, vương triều này đã phát huy sức mạnh dân tộc lên đến mức cao nhất,lãnh đạo toàn dân vượt qua những cơn bão xâm lược dữ dội từ phương Bắc, hình thành nên hào khí riêng của thời đại – hào khí Đông A. Tuy nhiên, như bất kì một triều đại nào khác, nhà Trần cũng không tránh khỏi vận thịnh suy. Nghiên cứu về nhà Trần, các nhà sử học thường chia thành hai giai đoạn rõ rệt là Thịnh Trần và Vãn Trần.
Nhà Trần bắt đầu từ năm 1225 và kết thúc vào năm 1400, tổng cộng 175 năm tồn tại, trải 12 đời vua.Thịnh Trần là thời kì hoàng kim của triều đạivới năm vị vua anh minh: Trần Thái Tông (1225 – 1258), Trần Thánh Tông (1258 – 1278), Trần Nhân Tông (1278 – 1293), Trần Anh Tông (1293 – 1314) và Trần Minh Tông (1314 – 1329). Vãn Trần là giai đoạn sau, khi nhà Trần bắt đầu suy thoái, chính thức tính từ thời Trần Dụ Tông (1341 – 1369), cho đến khi mất vào tay Hồ Quý Ly vào năm 1400 dưới thời Trần Thiếu Đế (1398 – 1400). Thực ra, nếu nói về giai đoạn thịnh của nhà Trần, có thể kể thêm thời Trần Hiến Tông (1329 – 1341), bởi Hiến Tông là vị vua “tư trời tinh anh, sáng suốt” [36; tr.240], lại được sự dìu dắt của Thượng hoàng Minh Tông nên “vận nước vẫn thái bình”. Như vậy, thời Thịnh Trần kéo dài suốt gần 116 năm, và hầu hết những thành tựu rực rỡ nhất của vương triều nhà Trần đều đạt được ở giai đoạn này.
1.1.2.Thịnh Trần – thời đại hoàng kim
Ngay khi thay thế nhà Lý, nhà Trần đã có ý thức xây dựng một quốc gia Đại Việt hùng cường, phía Bắc tạo được thế đối trọng với Trung Quốc, phía Tây và phía Nam kiềm tỏa được Ai Lao và Chiêm Thành. Do vậy, chính quyền đã tập trung cải cách về hành chánh, chế định pháp luật, phát triển kinh tế nông nghiệp, thủ công nghiệp, hoàn thiện về giáo dục, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, đặc biệt là tổ chức quân đội chặt chẽ, kỉ luật nghiêm minh, sẵn sàng đương đầu với các thế lực xâm lược. Nếu thời đại LýTrần được xem là thời kỳ phục hưng lớn nhất của dân tộc thì có thể khẳng định thời Thịnh Trần chính là thời kỳ phục hưng mạnh mẽ nhất về mọi phương diện. Họ Trần
tuy xuất thân làm nghề chài lưới ở làng Tức Mặc nhưng khi lên nắm quyền đã thể hiện bản lĩnh vững vàng, trình độ lãnh đạo tuyệt vời và kiến tạo được vẻ đẹp tinh thần riêng của thời đại mình. Đó chính là điều đặc biệt hiếm có trong lịch sử các vương triều phong kiến Việt Nam.
Sự kiện nổi bật nhất làm chói lọi cho trang hùng sử thời Thịnh Trần chính là ba lần kháng chiến chống Nguyên Mông thành công. Lịch sử Việt Nam là lịch sử của những cuộc chiến tranh giành độc lập dân tộc, chiến thắng trước kẻ thù xâm lược mạnh mẽ không phải là chuyện hiếm, thế nhưng tại sao chiến thắng của nhà Trần lại trở thành một dấu ấn vàng son? Theo chúng tôi, vấn đề không chỉ nằm ở chỗ đối phương là một đế quốc siêu cường từng chinh phạt gần trọn châu Á, gần nửa châu Âu mà cònlà ở tư thế chủ động và đỉnh đạc của quân dân nhà Trần trong cuộc chiến không cân sức.Sự chủ động đó, chúng ta đã từng thấy ở nhà Lý với ba lần chống Tống thành công, danh tướng Lý Thường Kiệt thậm chí từng đem quân đến tận Quảng Đông, Quảng Tây để đánh trận phủ đầu mang tính chiến lược nhằm phá vỡ thế tiến công của nhà Tống. Đến nhà Trần, cách chiến đấu và xây dựng đất nước trong thế chủ động đã trở nên là một hình mẫu lý tưởng cho đến ngày nay.Để thấy được sự chuẩn bị chu đáo của nhà Trần trong những lần đối đầu này, chúng ta xem bảng thống kê sau:
CÁC ĐỜI VUA TRẦN
TRẦN THÁI TÔNG (1225 – 1258) TRẦN THÁNH TÔNG (1258 – 1278) TRẦN NHÂN TÔNG (1278 – 1293)
BA LẦN NHÀ NGUYÊN XÂM LƯỢC
1257 – 1258
1284 – 1285
THỜI GIAN KHÁNG CHIẾN
Khoảng 3 tháng
Khoảng 7 tháng
1287 – 1288
Nhìn vào những số liệu trên đây, chúng ta thấy chỉ 33 năm sau khi nhà Trần củng cố chính
Khoảng 5 tháng
quyền đã phải đương đầu với quân đội Nguyên Mông. Khoảng 27 năm sau, cuộc chiến thứ hai diễn ra quyết liệt và gần như ngay sau đó, nhà Trần phải đối phó với cuộc xâm lược lần thứba từ phương Bắc. Thời gian trước và sau chiến tranh đều có những hoạt động ngoại giao căng thẳng giữa hai nước.Đất nước ta, xét về bất cứ phương diện nào cũng kém về qui mô so với phương Bắc nên đối đầu trực tiếp là việc chẳng đặng đừng. Vì vậy, nhà Trần chọn giải pháp ngoại giao mềm dẻo nhằm giữ mối giao hảo lâu dài. Tuy nhiên, khi đứng trước nguy cơ bị xâm lược, vua tui nhà Trần luôn quyết tâm bảo vệ nền độc lập tự chủ của dân tộc.Trước khi sang xâm lược nước ta lần thứ nhất, Ngột Lương Hợp Thai ba lần sai sứ sang bắt vua tui nhà Trần phải thần phục. Lần nào, vua Trần cũng cho bắt giam sứ giả để tỏ rõ thái độ cương quyết của mình, bên cạnh đó là sự chuẩn bị chu đáo về mọi mặt cho một cuộc chiến không thể tránh khỏi.
Trong ba lần đối đầu với đại quân của con cháu Thành Cát Tư Hãn, nhà Trần đều ở tư thế chủ động, càng về sau sự chủ động ấy càng được phát huy hơn.Chúng ta có thể thấy điều này qua câu trả lời “năm nay đánh giặc nhàn” của Tiết chếQuốc công Trần Quốc Tuấn khi vua Trần Nhân
KẾT LUẬN
Thơ ca Thịnh Trần nằm trong giai đoạn phát triển rực rỡ đầu tiên của tiến trình thơ ca trung đại Việt Nam, nó là bằng chứng cụ thể nhất để khẳng định trình độ phát triển của văn hóa dân tộc trong buổi đầu xây dựng quốc gia độc lập tự chủ. Thông qua thơ ca Thịnh Trần, thế hệ sau có thể cảm nhận được vẻ đẹp kì diệu về mọi mặt của đất nước và dân tộc Đại Việt trong một thời kì lịch sử vô cùng đặc biệt, trong đó, đẹp nhất chính là hình ảnh con người đạt tới trí tuệ minh triết, thấy được chân tâm trong sáng. Cũng qua thơ ca, chúng ta thấy được hành trình đi tìm cái đẹp của con người thời đại, đó là một hành trình nội tâm, hành trình tìm về với chính mình. Hành trình này được thực hiện bởi niềm khao khát khám phá ý nghĩa của cuộc sống, kiếm tìm những giá trị đích thực mang lại niềm hạnh phúc, an lạc cho tâm hồn, làm sao để trong cuộc đời ngắn ngủi này, con người không bỏ lỡ bao sự sống nhiệm màu chứa trong lòng thực tại giản đơn.
Cái đẹp mà con người Thịnh Trần vươn tới là cái đẹp đã được chuyển hóa vào bên trong nội tâm thông qua sự trực cảm tâm linh. Cái đẹp đó không giới hạn ở bất kỳ một sự vật hiện tượng cụ thể nào mà nó bao la, vô tận. Khi thấy được chân tâm, con người sẽ nhận ra sự thật rằng bản thể của mình và thế giới vốn không có sự phân biệt, do đó có thể đạt đến một sự hòa hợp tuyệt đối. Sự hòa hợp này là cơ sở của mọi tình cảm yêu thương, mọi nguồn sức mạnh và là điều kiện để con người đạt tới trạng thái tự do hoàn toàn.
Kết quả nghiên cứu đề tài này thêm một một lần nữa khẳng định ý nghĩa lớn lao của tinh thần “tam giáo đồng nguyên” đối với dân tộc. Ở đây, người viết đã cố gắng nêu ra sự khác biệt cơ bản về “cơ chế” đồng nguyên tam giáo của thời Thịnh Trần so với thời Vãn Trần trở về sau,đó là sự đồng nguyên trên cái nền của Phật giáo Thiền tông chứ không phải trên cái nền của Nho học độc tôn. Điều này cho thấy việc lựa chọn và vận dụng tinh thần tam giáo –Phật, Nho, Đạo – trong đời sống xã hội thời Thịnh Trần đặc biệt mang tính sáng tạo và phù hợp với tình hình thực tế, đem lại những lợi ích thiết thực cho nước nhà.
Cũng thông qua đề tài nghiên cứu này, có thể thấy rằng hành trình đi tìm cái đẹp mà con người thời Thịnh Trần đã theo đuổi và đạt được một cách viên mãn là một hành trình không lặp lại ở các giai đoạn lịch sử về sau. Vậy nên, khi khám phá lại hành trình ấy chúng ta vô cùng hân hoan nhận ra giá trị bất biến của nó trong đời sống dân tộc, đời sống nhân loại nói chung. Đến ngày nay, nhân loại đã đi qua nhiều hình thái xã hội khác nhau, vận dụng nhiều nguồn tư tưởng vĩ đại khác nhau từ Đông sang Tây để mong tìm kiếm một hình thái xã hội tốt nhất, hoàn hảo nhất đem lại hạnh phúc cho con người, nhưng thật sự cuộc tìm kiếm đó vẫn chưa có được một kết quả mỹ mãn, thậm chí có nguy cơ phá sản khi thế giới đang ngày càng bị đe dọa bởi sự phát triển vật chất vượt quá tầm kiểm soát và việc chạy đua vũ trang giữa các quốc gia đã trở nên gay gắt hơn bao giờ hết. Phương
Đông từng có một nền minh triết rực rỡ nhưng lại cùng kiệt khổ, chậm phát triển nên đã từ bỏ truyền thống của mình để chạy theo nền văn minh kĩ nghệ và vật chất của phương Tây, đó là biểu hiện rõ nhất của việc từ bỏ đời sống tâm linh để phát triển thuần túy về mặt lý trí. Điều này cũng có nghĩa là con người đã và đang quay lưng lại với chính mình, đánh mất chính mình một cách vội vàng trong khi chưa tìm được một lối thoát hữu hiệu.
Xã hội hiện đại đã đem con người đến với bốn bức tường cách biệt, hưởng thụ những tiện nghi quá mức nhưng lại trống trải về tinh thần, hoang mang, cô độc trong thế giới của riêng mình. Tình yêu thương, sự đồng cảm giữa con người với nhau cũng trở nên cạn kiệt vì có quá nhiều khoảng cách. Phản ứng lại với thế giới hiện đại chủ nghĩa hậu hiện đại ra đời với tham vọng đưa ra một cách giải thích, một cái nhìn mới đối với thế giới. Khi truyền thống duy lý – tư sản châu Âu không còn được thừa nhận như một chân lý, khoa học tự nhiên, khoa học chính xác cũng như triết học truyền thống dựa trên bộ máy khái niệm logic bị nghi ngờ thì sự xuất hiện của chủ nghĩa hậu hiện đại là điều tất yếu. Chủ nghĩa hậu hiện đại muốn chiếm lĩnh thế giới như nó vốn có bằng cách dựa vào trực giác với những liên tưởng, hình tượng, ẩn dụ và khả năng “đốn ngộ” trong giây lát. Chủ nghĩa hậu hiện đại ở phương Tây đã gợi nhắc lại truyền thống tâm linh của phương Đông. Chính lúc này đây, con người thấy cần trở về với chính mình, tìm lại sức mạnh ở bên trong, tìm lại một sự an lạc trong tâm hồn. Và phương Tây đã thực hiện điều đó bằng cách tìm về với nền minh triết của phương Đông, trong đó Thiền học Phật giáo được quan tâm một cách đặc biệt. Sự tìm về với những giá trị của đời sống tâm linh đã trở thành một nhu cầu tất yếu trong xã hội ngày nay. Qua đó, chúng ta thấy rằng cái đẹp tâm linh mà con người thời Thịnh Trần vươn tới là mang tính vĩnh hằng, mang tính nhân loại.
Có người cho rằng đời sống của con người có ba cấp độ, đó là giác quan, ý thức và tâm linh. Thế nên, để sống trọn vẹn với ý nghĩa của đời sống, tức đạt đến hạnh phúc thật sự, con người cần trải nghiệm và hưởng thụ đời sống đủ cả ba cấp độ. Sự trải nghiệm và hưởng thụ ba cấp độ của đời sống này thực chất là sự phát triển và chuyển hóa từ giác quan, ý thức đến tâm linh giúp cho con người ngày càng trở nên hoàn thiện hơn.Vì vậy, đối với mỗi chúng ta, khám phá lại con đường mà con người thời Thịnh Trần đã từng đi, cách mà họ đã từng sống để đạt được một đời sống tâm linh viên mãn là một điều rất có ý nghĩa. Chúng ta có thểtìm thấy ở đó nhiều gợi ý minh triết để điều chỉnh lối sống của mình sao cho thật cân bằng, hài hòa trong một xã hội đang bị cuốn theo nền văn minh vật chất và truyền thông đa phương tiện. Đó chính là giá trị thực tiễn mà chúng tui mong muốn đạt đến khi thực hiện đề tài này.
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
MỤC LỤC
2TMỤC LỤC2T ............................................................................................................................3
2TMỞ ĐẦU2T ..............................................................................................................................5 2T1.Lý do chọn đề tài2T ...................................................................................................................................5 2T2.Mục đích nghiên cứu2T .............................................................................................................................5 2T3.Đối tượng và phạm vi khảo sát2T ..............................................................................................................6 2T4.Lịch sử vấn đề2T .......................................................................................................................................6 2T5.Phương pháp nghiên cứu2T .....................................................................................................................12 2T6.Kết cấu luận văn2T..................................................................................................................................12
2TCHƯƠNG 1: THỜI ĐẠI, THƠ CA VÀ CÁI ĐẸP2T...........................................................13
2T1.1.Thịnh Trần – thời kỳ phục hưng mạnh mẽ của dân tộc2T......................................................................13
2T1.1.1.Giới thuyết về thời Thịnh Trần2T ..................................................................................................13
2T1.1.2.Thịnh Trần – thời đại hoàng kim2T ...............................................................................................13
2T1.2.Thơ ca thời Thịnh Trần2T.....................................................................................................................16
2T1.2.1.Vị trí mở đầu cho thơ ca dân tộc2T ...............................................................................................16
2T1.2.2.Đặc điểm thơ ca Thịnh Trần2T ......................................................................................................18
2T1.3.Hành trình đi tìm cái đẹp2T ..................................................................................................................21
2T1.3.1.Một số quan niệm về cái đẹpcủa phương Tây và phương Đông2T .................................................21
2T1.3.2.Hành trình đi tìm cái đẹp – hành trình nội tâm của con người2T ....................................................28
2TCHƯƠNG 2: THƠ CA THỊNH TRẦN – CUỘC HÀNH HƯƠNG ĐẾN THÁNH ĐỊA CỦA CÁI ĐẸP2T ...................................................................................................................31
2T2.1.Từ sự nhận thức sâu sắc về cuộc đời2T .................................................................................................31 2T2.1.1. Vô thường – lẽ tự nhiên chi phối vạn vật, con người2T ................................................................31 2T2.1.2. Vô minh – nguồn gốc của mọi mê lầm, đau khổ2T .......................................................................36 2T2.1.3. Vai trò, trách nhiệm đối với vận mệnh dân tộc2T .........................................................................40
2T2.2.Đến ý thức kiếm tìm sự viên mãn cho đời sống tinh thần2T ..................................................................45 2T2.2.1. Tìmvềbảntínhnộitại–thắpsángngọnđèncủachínhmình2T ..................................................45 2T2.2.2. Trởvềvớicuộcsốngtựnhiênthuầnphác–nuôidưỡngchântâm2T ...........................................51
2T2.3. Và vươn đến cái đẹp hằng thường – nguồn sống kì diệu của tâm linh2T ..............................................55 2T2.3.1. Thể của chân tâm – cái đẹp ngay trong lòng thực tại2T ...............................................................56 2T2.3.2. Dụng của chân tâm – sức mạnh nội tại của con người2T .............................................................60
2TCHƯƠNG 3: VIÊN MÃN CỦA MỘT THỜI – HÀNH TRÌNH KHÔNG LẶP LẠI2T .....70 2T3.1. Mất dấu một hành trình2T ...................................................................................................................70 2T3.2. Những thay đổi trong quan niệm về cái đẹp2T .....................................................................................79 2T3.3. Lý giải từ góc độ tư tưởng và thời đại2T ..............................................................................................82
2T3.3.1. Về mặt tư tưởng2T .......................................................................................................................82 2T3.3.2. Về mặt thời đại2T ........................................................................................................................88
2TKẾT LUẬN2T ........................................................................................................................94 2TÀI LIỆU THAM KHẢO2T .................................................................................................96
MỞ ĐẦU
1.Lý do chọn đề tài
Ngày nay, chúng ta sống trong một xã hội luôn tự hào là văn minh, phát triển, tiến bộ. Thế nhưng, chính sự phát triển không ngừng này buộc chúng ta cứ phải đi tới, tiến lên phía trước, đến nỗi không có được phút giây lắng đọng tâm tư để hiểu cuộc sống và hiểu chính mình. Vì thế, không ít người cảm giác chông chênh, thậm chí tuyệt vọng. Đến một lúc nào đó, chúng ta hốt nhiên tự vấn “Mình đang tìm kiếm điều gì cho cuộc sống của mình?”
Trở về với văn học trung đại Việt Nam, chúng tui đã phần nào tìm thấy lời giải đáp cho đời sống tâm linh trong văn học Lý Trần, một giai đoạn văn học thể hiện được tinh thần thời đại và đậm đà tính nhân văn. Văn học Lý Trần, đặc biệt là thơ ca thời Thịnh Trần, đã cho chúng ta cảm hiểu được tầm vóc của con người thời đại, đó là những con người sống “hết kích thước cuộc sống”, cống hiến hết mình nhưng vẫn luôn giữ được sự an nhiên tự tại trong tâm hồn.
Điều gì đã giúp họ có được bản lĩnh sống vững vàng và nuôi dưỡng được vẻ đẹp thuần khiết của tâm linh? Chúng tui thử lý giải vấn đề này ở phương diện thẩm mỹ, nhìn nhận ở góc độ vai trò của cái đẹp trong cuộc sống. Cái đẹp hiện hữu khắp nơi, quanh ta và trong ta, nó có thể tồn tại ở dạng hữu hình hay vô hình. Cái đẹp gắn liền với cái chân, cái thiện. Chân – thiện – mỹ là đích đến cao nhất của con người mọi thời. Khi con người biết vươn tới giá trị chân – thiện – mỹ, con người sẽ ngày càng hoàn thiện mình ở mọi phương diện. Qua tìm hiểu thơ ca thời Thịnh Trần, chúng tui cho rằng con người thời đại này hoàn toàn ý thức được vai trò của cái đẹp trong cuộc sống và hành trình của họ chính là hành trình đi tìm cái đẹp, vươn tới cái đẹp.
Bối cảnh lịch sử đặc biệt với ba lần kháng chiến chống Nguyên Mông và tinh thần Tam giáo đồng nguyên, trong đó Phật giáo giữ vai trò chủ đạo, đã góp phần tạo nên nét độc đáo của cái đẹp thời kỳ này, đó là cái đẹp hằng thường, vĩnh cửu. Con người tìm đến cái đẹp và hòa điệu cùng nó, tồn tại trong nó chứ không phải để chiếm hữu nó. Nếu con người hôm nay vẫn thừa nhận ý nghĩa độc đáo của cái đẹp trong đời sống của mình, chúng tui tin rằng đề tài Thơ ca Thịnh Trần – hành trình đi tìm cái đẹp sẽ mang đến những khám phá thú vị về nhiều mặt, đặc biệt là những gợi ý để đạt được sự cân bằng trong đời sống tâm linh.
2.Mục đích nghiên cứu
Thông qua việc nghiên cứu đề tài này, thứ nhất, chúng tui muốn chứng minh sở dĩ con người thời Thịnh Trần sống hết mình với cuộc đời thực tại nhưng vẫn vững vàng về mặt đời sống tâm linh là vì họ có thiên hướng vươn tới cái đẹp, cái hoàn thiện, tìm kiếm những giá trị đích thực, vĩnh cửu
trong cuộc đời. Tư tưởng Tam giáo đồng nguyên hay bối cảnh lịch sử cụ thể chỉ là điều kiện cần chứ chưa phải là điều kiện đủ để tạo nên vẻ đẹp có một không hai của con người thời đại này.
Thứ hai, thông qua việc so sánh với thơ ca thời Vãn Trần, thời Lê Sơ,... chúng ta sẽ thấy được rằng cái đẹp mà con người thời Thịnh Trần hướng tới là độc đáo và khác biệt so với thời kì sau.
Thứ ba, đề tài này cũng góp phần khẳng định thêm vai trò không thể thay thế của cái đẹp trong đời sống vật chất và tinh thần của con người.
Thơ ca phản ánh hiện thực đời sống cũng như hiện thực tâm hồn của con người, vì vậy, chúng tui muốn thông qua thơ ca thời Thịnh Trần để phác họa lại hành trình đi tìm cái đẹp của người xưa. Hy vọng với đề tài này, chúng ta sẽ thêm yêu quý, trân trọng giá trị thơ ca Thịnh Trần nói riêng cũng như thơ ca trung đại nói chung, đồng thời biết cách định hướng cho cuộc sống của chính mình thông qua tấm gương “sống đẹp” của con người thời Thịnh Trần.
3.Đối tượng và phạm vi khảo sát
- Đối tượng: Hành trình đi tìm cái đẹp của con người thời Thịnh Trần qua thơ ca Thịnh Trần. - Phạm vi:
+ Thơ ca thời Thịnh Trần (từ thời Trần Thái Tông đến Trần Minh Tông)
+ Để làm rõ hơn đặc điểm riêng biệt trong hành trình đi tìm cái đẹp của con người Thịnh Trần qua thơ ca thời kỳ này, chúng tui liên hệ so sánh với thơ ca các giai đoạn sau (Vãn Trần, Lê Sơ,...)
+ Tìm hiểu các vấn đề có liên quan đến đề tài như: lịch sử, mỹ học, Thiền học,...
4.Lịch sử vấn đề
Nghiên cứu về thơ ca Thịnh Trần nói chung và vấn đề hành trình đi tìm cái đẹp trong thơ ca thời Thịnh Trần nói riêng, trong quá trình sưu tầm tài liệu liên quan thực sự chúng tui chưa thấy có những công trình trực tiếp đi sâu vào vấn đề này.Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu về thơ ca Lý Trần từ trước đến nay không phải là ít. Ngay từ thời trung đại, thơ ca Lý Trần đã được sưu tầm, bình giá bởi những trí thức yêu thích thơ văn như Phan Phu Tiên với Việt âm thi tập (khắc in năm 1433), Hoàng Đức Lương với Trích diễm thi tập (soạn xong vào khoảng năm 1497), Lê Quý Đôn với Toàn Việt thi lục, Phan Huy Chú với Lịch triều hiến chương loại chí (năm 1821),... Sang đầu thế kỷ XX, thơ văn Lý Trần tiếp tục được các học giả quan tâm sưu tầm, biên soạn, dịch thuật, chú giải, giới thiệu đến độc giả. Trong số đó, đáng lưu ý là hai công trình Văn học đời Lý, Văn học đời Trần của Ngô Tất Tố ra mắtnăm 1942. Và cho đến ngày nay, văn học Lý Trần vẫn tiếp tục được các
học giả nghiên cứu một cách công phu, có chiều sâu về nhiều phương diện ở nhiều cấp độ, phạm vi rộng hẹp khác nhau.
Trong Mấy điều tâm đắc về một thời đại văn học, in trong Thơ văn Lý Trần (tập 1 – xuất bản năm 1978), Đặng Thai Mai đã có những nhận xét tinh tế vềđời sống xã hộithời Lý Trần cũng như văn học Lý Trần. Ông cho rằng đời sống xã hội thời đại này “còn có những ngày dễ chịu, vui vẻ, gần gũi với nhau (...). Hồi ấy, người ta biết sống, biết sống vui trong tình thân, trong tin tưởng”[105;tr.38] và thơ văn Lý Trần đã phản ánh trọn vẹn vẻ đẹp của tinh thần thời đại, đó là “thái độ tích cực, lạc quan trước cuộc sống”, “tình cảm tự hào, tin tưởng, vui vẻ, tích cực”[105; tr.45]. Riêng về thơ ca, ông nhận xét tình cảm thiên nhiên trong thơ không hề vay mượn từ điển cố sách vở Trung Hoa mà “bắt nguồn từ những cảm giác đã “sống”, từ những cảm giác trực tiếp”. Nhìn chung, “đây là lời thơ của một tâm trạng cân đối, hài hòa mà thanh cao”[105; tr.41]. Đây là những nhận xét chung về thơ ca Lý Trần.Tuy nhiên, theo chúng tôi, chỉ có thơ ca thời Thịnh Trần mới hoàn toàn mang được cái phong thái mà Đặng Thai Mai đã tâm đắc nói lên. Từ đó, chúng tui muốn làm sáng tỏ thêm vì sao con người thời đại Lý Trần nói chung và thời Thịnh Trần nói riêng lại có được vẻ đẹp tâm hồn phong phú đến thế? Phải chăng vì họ ý thức được giá trị của cái đẹp trong cuộc đời nên đã kiếm tìm và đạt được cái đẹp ấy bằng phương cách riêng của mình.
Cũng vì sự gắn bó đặc biệt về nhiều mặt giữa hai vương triều Lý và Trần nên thơ ca Lý Trần thường được xem như đối tượng nghiên cứu chung. Do vậy, mảng thơ thiền và thơ nho thời Thịnh Trần vô hình chung cũng nằm trong những công trình nghiên cứu về thơ ca Lý Trần. Chúng tui tạm thời chia những công trình, những bài nghiên cứu này ra hai loại:
Thứ nhất là những công trình, những bài nghiêncứu vềnhiều phương diện của thơ ca Lý Trần. Thứ hai là những công trình, những bài nghiên cứu về những tác giả thơ ca thời Thịnh Trần. Ở loại thứ nhất, có thể kể một số công trình tiêu biểu:
-Năm 1996, trongVăn học Lý Trần, nhìn từ thể loại [33], Nguyễn Phạm Hùng đã nghiên cứu
tất cả các thể loại của văn học Lý Trần như chiếu, hịch, phú, truyện, thơ...,trong đó có một chương tác giả trình bày về tên gọi, nội dung khái niệm, phân loại thơ, nội dung tư tưởng và nghệ thuật của thơ thiền đời Lý.
- Năm 1996, Đoàn Thị Thu Vân trong công trìnhKhảo sát đặc trưng nghệ thuật của thơ thiền Việt Nam[95] đã khảo sát thơ thiền Lý Trần từ góc độ nghệ thuật với các phương diện: ngôn ngữ, hình tượng (con người, thiên nhiên, không gian – thời gian nghệ thuật), thể thơ, kết cấu, cách miêu tả - thể hiện, giọng điệu. Song song đó, tác giả còn so sánh đặc trưng nghệ thuật thơ thiền Lý Trần với thơ Nho cùng thời và với thơ thiền Trung Quốc, Nhật Bản.
- Năm 2002, Nguyễn Công Lý đã có sự đầu tư nghiên cứu công phu về diện mạo và đặc điểm của văn học Phật giáo thời Lý Trần trong công trình Văn học Phật giáo thời Lý Trần, diện mạo và
đặc điểm [55]. Trong mục 1.2 của chương 1, tác giả đã điểm qua gần như bao quát tình hình nghiên cứu văn học Phật giáo Lý Trần trước đó đồng thời khái quát tình hình nghiên cứu theo ba dạng: một là dạng miêu tả, liệt kê (các tác giả có điểm qua hay phẩm bình đôi lời về văn học Phật giáo Lý Trần); hai là dạng đan xen (khi nghiên cứu về lịch sử văn học, các tác giả ít nhiều có đề cập đến văn học Phật giáo Lý Trần); ba là dạng biệt lập (các nhà nghiên cứu đã tìm hiểu trực tiếp thơ thiền Lý Trần, văn học Phật giáo Lý Trần về phương diện nội dung, nghệ thuật hay cả hai). Và trong công trình nghiên cứu của mình, Nguyễn Công Lý đã dựng lại diện mạo của văn học Phật giáo Lý Trần, từ đó tìm hiểu nội dung, nghệ thuật của các tác phẩm để nêu ra đặc điểm của bộ phận văn học này. Dĩ nhiên, thôngquacách tác giả trình bày về diện mạo và đặc điểm của văn học Phật giáo Lý Trần, người đọc cũng có thể hình dung được diện mạo và đặc điểm của thơ thiền Lý Trần.
- Một công trình nữa đáng lưu ý làCon người nhân văn trong thơ ca Việt Nam sơ kì trung đại của Đoàn Thị Thu Vân (2007). Trong công trình này, tác giả đã nghiên cứu thơ ca sơ kì trung đại dựa trên khái niệm nhân văn – được hiểu như là những giá trị đẹp đẽ của con người. Tác giả quan niệm “một tác phẩm văn học có tính nhân văn là tác phẩm văn học thể hiện con người với những nét đẹp của nó, đặc biệt là những giá trị tinh thần như trí tuệ, tâm hồn, tình cảm, phẩm cách,... Tác phẩm đó hướng đến khẳng định, đề cao vẻ đẹp của con người”[96; tr.5]. Trong công trình này, tác giả đã làm sáng tỏ hình tượng con người nhân văn trong thơ thời Lý, thời Trần và thời Lê Sơ với từng vẻ đẹp riêng. Đặc biệt, chương 3 đã phân tích một cách thấu đáo hình tượng con người nhân văn trong thơ thời Trần với vẻ đẹp mẫn cảm của tâm linh.Khi tìm hiểu hành trình đi tìm cái đẹp trong thơ ca thời Thịnh Trần, chúng tui cũng quan tâm đến vẻ đẹp của con người, tuy nhiên cách nhìn và lí giải của chúng tui là dựa vào quan niệm về cái đẹp theo tinh thần mỹ học truyền thống phương Đông chứ không đi theo khái niệm nhân văn và con người nhân văn.
- Ngoài ra, chúng tui còn thấy có rất nhiều bài nghiên cứu về thơ ca Lý Trần đăng trên các tạp chí uy tín như: Tạp chí Văn học, Tạp chí Nghiên cứu Phật học, Tạp chí Nghiên cứu tôn giáo..., hay được tập hợp lại trong những công trình như:Trên hành trình văn học trung đại do Nguyễn Phạm Hùng biên soạn, Văn học Việt Nam – văn học trung đại ( những công trình nghiên cứu) do Lê Thu Yến chủ biên. Có thể kể một vài bài viết tiêu biểu dưới đây:
- Chất trữ tình trong thơ thiền đời Lý của Phạm Ngọc Lan, đăng trên Tạp chí Văn học, số 4 – 1986.
- Một vài nhận xét về ngôn ngữ thơ thiền Lý Trần của Đoàn Thị Thu Vân, đăng trên Tạp chí Văn học số 2 – 1992.
- Quan niệm về con người trong thơ thiền Lý Trần của Đoàn Thị Thu Vân, đăng trên Tạp chí Văn học, số 3–1993.
- Sự quân bình giữa tâm và trí trong thiền học Lý Trần qua thuyết Tam ban của Ngộ Ấn thiền sư của Nguyễn Công Lý đăng trênTạp chí Nghiên cứu Tôn giáo số 4 – 2002.
- Mấy ý kiến về vấn đề bản thể luận trong văn học Phật giáo thời Lý Trần của Nguyễn Công Lý đăng trên Tạp chí Nghiên cứu Phật học số tháng 5 – 2002.
- Thơ thiền và việc lĩnh hội thơ thiền thời Lý (Nguyễn Phạm Hùng, Trên hành trình văn học trung đại, Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội, 2001.)
- Hình tượng con trâu trong thơ thiền đời Trần (Nguyễn Phạm Hùng, Trên hành trình văn học trung đại, Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội, 2001.)
- Về diễn tiến của thơ trữ tình đời Trần(Nguyễn Phạm Hùng, Trên hành trình văn học trung đại, Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội, 2001.)
Đặc biệt, trong bài Về diễn tiến của thơ trữ tình thời Trần, Nguyễn Phạm Hùng cho rằng thơ ca thời Trần có những chuyển biến so với thơ ca thời Lý, đó là nói về thế giới con người, thể hiện những trạng thái tâm hồn con người. Tác giả cũng chỉ ra sự khác biệt giữa thơ thời Thịnh Trần và thơ thời Vãn Trần. Thơ Thịnh Trần mang tính “hướng ngoại” còn thơ Vãn Trần lại mang tính “hướng nội” – “Nếu như xã hội Việt Nam thời Thịnh Trần đã tạo ra được một “phong cách thơ” cởi mở, “hướng ngoại” thì ở thời Vãn Trần, nó cũng tạo ra một “phong cách thơ” khác, “phong cách thơ” có tính “hướng nội”. Nếu như ở thời Thịnh Trần, hướng vận động chủ yếu của trạng thái tâm hồn các nhà thơ là hướng ra bên ngoài để nhập vào một cái chung lớn lao hơn, thì giờ đây, ở thời Vãn Trần, hướng vận động tâm hồn con người hình như chủ yếu là quay trở về với chính bản thân nhà thơ, là rời bỏ những gì mà nay đã thành quá cao xa, viển vông để trở về với những cái rất cụ thể, thiết thực trong cuộc sống của bản thân mình. Lời thơ không bay lên bằng đôi cánh phóng túng đến những khoảng cách không gian rộng lớn cao đẹp, mà đi bằng đôi chân có khi khá nặng nề vào cuộc sống thực tế đầy những tai ương, thất vọng, phiền muộn, lo âu” [29; tr.168].
Chúng tui đồng tình với những nhận xét của tác giả về sự chuyển biến tâm trạng của các nhà thơ từ thời Thịnh Trần sang thời Vãn Trần. Tuy nhiên, chúng tui không cho rằng các nhà thơ thời Thịnh Trần là những con người “hướng ngoại”, “chỉ dành ít tâm hồn, tình cảm để cho riêng mình, để nói về mình mà dành phần nhiều hơn tới những cái bên ngoài mình, đó là đất nước, là dân tộc, là thời đại,...”[29; tr.167]. Theo chúng tôi, các nhà thơ thời Thịnh Trần là những con người hoàn toàn biết hướng vào nội tâm, “phản quan tự kỷ” soi xét chính mình để thấy được chân tâm, từ đó, họ mới hướng ra cuộc sống bên ngoài (đất nước, dân tộc, thời đại,...) bằng một tâm hồn khoáng đạt và rộng mở. Đây chính là hành trình nội tâm của các nhà thơ Thịnh Trần mà chúng tui sẽ khai thác trong đề tài của mình.
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trên đã đề cập một cách thấu đáo nhiều khía cạnh của thơ ca Lý Trần từ diện mạo, thể loại đến nội dung tư tưởng, đặc trưng nghệ thuật..., đem lại cái nhìn
toàn diện về thơ ca Lý Trần và giúp cho thơ ca Lý Trần trở nên gần gũi, dễ tiếp cận hơn đối với người đọc.
Ở loại thứ hai, chúng tui thấy có những công trình nghiên cứu về các tác giả tiêu biểu của thơ ca thời Thịnh Trần như:
- Huyền Quang – Cuộc đời, Thơ và Đạo [75] do Trần Thị Băng Thanh chủ biên. Công trình này gồm ba phần. Phần thứ nhất đề cập đến Huyền Quang ở góc độ một thiền gia – thi nhân. Phần thứ hai giới thiệu các thi phẩm của Huyền Quang. Phần thứ ba tập hợp những tác phẩm mà Huyền Quang xuất hiện với tư cách là một nhân vật văn học. Trong phần bình về Ngọc tiên tập của Huyền Quang, Trần Thị Băng Thanh đã cho rằng “cảm quan về thời gian chậm rãi ngưng đọng đã làm tăng vẻ tĩnh lặng của không gian, nặng thêm nỗi buồn và sự cô đơn của thi nhân. Chính điều đó đã làm mờ đi ít nhiều niềm an lạc ở đạo, sự hòa đồng với thiên nhiên mà Huyền Quang đã thổ lộ đâu đó trong thơ, khiến cho ông không giống nhiều nhà thơ thiền Lý Trần”[75; tr.65]. Tác giả khẳng định vị tổ thứ ba của phái Thiền Trúc Lâm Yên Tử “vẫn còn tình trạng lưỡng phân” [75; tr.76], tức là một con người thiền gia – thi nhân hay thi nhân – thiền gia không thể tách rời.
- Ngoài ra, trong quyển Thiền học đời Trần [63] có hai bài đề cập đến Huyền Quang là Thiền sư Huyền Quang, một nhà thơ lớn của HT. Thích Minh Tuệ và Thơ Huyền Quang của Minh Chi. Năm 2008, trong luận văn thạc sĩ Thơ ca Huyền Quang – con đường của thiền và cái đẹp, Nguyễn Thị Hà An đã nghiên cứu về Huyền Quang dưới góc độ một nghệ sĩ “luôn thành tâm kiếm tìm cái đẹp của hiện hữu trong cái nhìn minh triết của một triết gia và phong thái an nhiên tự tại của một thiền sư đạt đạo”[1; tr.2].
- Tuệ Trung Thượng sĩ với thiền tông Việt Nam[108] là công trình tập hợp những bài viết về Tuệ Trung Thượng sĩ vốn đã được báo cáo trong một hội thảo khoa học về ông. Những bài viết này đã tập trung làm sáng tỏ thân thế, sự nghiệp của Tuệ Trung; những đóng góp quan trong của ông với tư cách là một nhà thiền học lỗi lạc, một người con của dòng dõi nhà Trần đối với sự nghiệp xây dựng bảo vệ đất nước, một nhà thơ với tâm hồn tự do, phóng khoáng. Thích Tuệ Đăng trong bài Thiền ngữ trong thi ca của Tuệ Trung Thượng sĩ đã nhận xét ngôn ngữ thi ca của Tuệ Trung “là một thứ ngôn ngữ giác ngộ, tự nó vốn viên thành chẳng tìm ngoài mà được, cốt quay về tự tính làm hiển lộ cái “mười phương thế giới hiện toàn chân”. Bàn về thiền phong của Tuệ Trung Thượng sĩ, trong bài Tuệ Trung Thượng sĩ và thiền phong đời Trần, Đoàn Thị Thu Vân cho rằng nét nổi bật ở Tuệ Trung là tinh thần “phá chấp triệt để”, “tùy duyên” và khẳng định chân lý – đạo – Phật ở ngay chính trong mỗi người, không phải ở bên ngoài. Đối với ông, “Thiền không chỉ là một tôn giáo mà là một cách sống, một đạo sống đẹp giúp con người đạt đến một hạnh phúc đích thực nơi trần thế với sự tự do tự tại và hài hòa cùng vạn vật, vũ trụ” [108; tr.26].
Nói đến những bài nghiên cứu về Tuệ Trung thì không thể không nhắc đến bài viết Trần Tung – một gương mặt lạ trong thơ thiền Lý – Trầncủa Nguyễn Huệ Chi từng đăng trên Tạp chí Văn học số 4 – 1977. Bài viết này đã khẳng định Tuệ Trung chính là Trần Tung chứ không phải là Trần Quốc Tảng như một số ý kiến nhầm lẫn trước đó, đồng thời còn nêu lên những nét đặc sắc trong thơ văn của Tuệ Trung như ý thức về bản ngã, về sự tự do tự tại, tinh thần phóng khoáng của một nhà tư tưởng, một nhà duy lý bên trong một thiền gia.
-Trần Thái Tông – đường đời, nẻo đạo [8] của Trần Thị Băng Thanh. Bài viết đã trình bày một cách súc tích nhưng đầy đủ về cuộc đời của vua Trần Thái Tông. Bên cạnh đó, tác giả cũng nhận xét về lời thơ, giọng điệu thơ trong bài Ký Thanh Phong am tăng Đức Sơn và Tống Bắc sứ Trương Hiển Khanh; những cốt lõi tư tưởng thiền trong bài Thiền tông chỉ nam tự, Khóa hư lục; chất trữ tình, chất thơ trong những tác phẩm bàn về triết học, giảng về đạo Phật của ông.
- Trần Nhân Tông và tầm vóc một thời đại [8] của Nguyễn Huệ Chi và Trần Thị Băng Thanh. Bài viết đã đánh giá Trần Nhân Tông ở cả ba phương diện: nhà vua, nhà thiền học và nhà thơ. Thơ Trần Nhân Tông được đánh giá là “thanh nhã, sâu sắc và không kém hào hùng” [8; tr.146], “cảm hứng thế tục và cảm hứng thiền hòa quyện với nhau” [8; tr.169]. Bản thân vua Nhân Tông được xem là một cây bút có phong cách và cũng là một đỉnh cao trong thơ ca thời Thịnh Trần.
Năm 2008, hội thảo khoa học về vua Trần Nhân Tông diễn ra tại Quảng Ninh. Tại hội thảo này, các học giả cũng đã có nhiều tham luận đánh giá một cách sâu sắc và toàn diện về vị vua thứ ba của nhà Trần (Những bài viết này đều được đăng trên trang 2TUhttp://www.thuvienhoasen.org2TU).
- Ngoài ra, các nhà thơ thế tục như: Trần Quang Khải, Trần Quang Triều, Phạm Ngũ Lão, Nguyễn Sưởng, Nguyễn Ức, Trương Hán Siêu,... là những tác giả rất được các nhà nghiên cứu quan tâm. Hầu như những tác phẩm của họ đều được tìm hiểu ở cả hai phương diện nội dung và nghệ thuật.
Theo nhận xét của chúng tôi, thơ ca Lý Trần nói chung đã được nghiên cứu ở nhiều phương diện: nội dung tư tưởng, đặc trưng nghệ thuật, tác giả, tác phẩm. Tuy nhiên, tập trung nghiên cứu riêng về một vấn đề của thơ ca thời Thịnh Trần thì chưa có công trình nào thực hiện. Đây là điểm mà chúng tui muốn khai thác theo hướng riêng của mình. Trong luận văn này, chúng tui muốn tập trung khảo sát hành trình đi tìm cái đẹp của con người thời Thịnh Trần qua thơ ca. Nhắc đến thời Trần, đặc biệt là Thịnh Trần, chúng ta không thể quên được “Hào khí Đông A”. Điều gì đã hun đúc nên hào khí đặc biệt của dân tộc Việt vào thời kì này? Đây là câu hỏi đã từngcó nhiều câu trả lời hợp lí. Và chúng tui muốn góp vào trong những câu trả lời đó thêm một lí do nữa, đó là con người thời Thịnh Trần luôn biết hướng đến cái đẹp mang tính chất tâm linh, họ luôn tự hoàn thiện mình bằng một hành trình nội tâm mạnh mẽ, vững vàng. Chính cái đẹp tâm linh đã tạo nên khí chất, cốt cách riêng biệt của con người thời đại. Để chứng minh cho tính thuyết phục của lời giải đáp này,
chúng tui sẽ nghiên cứu thơ ca thời Thịnh Trần – cả thơ thiền và thơ thế tục – dựa trên tinh thần mỹ học, đặc biệt là từ góc nhìn của cái đẹp.
Ở hướng đi mới này chắc hẳn chúng tui sẽ gặp không ít khó khăn trong quá trình thực hiện đề tài. Tuy nhiên, chúng tui hy vọng sẽ mang lại ít nhiều những phát hiện thú vị, khoa học và có ý nghĩa choluận văn.
5.Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp hệ thống: Đây là một phương pháp quan trọng được sử dụng trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài. Chúng tui sẽ đặt đối tượng nghiên cứu trong nhiều hệ thống khác nhau: hệ thống triết học – mỹ học, hệ thống thơ ca dân tộc,... để giúp cho việc nghiên cứu đề tài được toàn diện và bao quát hơn.
Phương pháp phân tích: Phương pháp phân tích được sử dụng nhiều ở cả chương 2, chương 3 để phân tích văn bản thơ nhằm làm sáng tỏ cho các luận điểm được nêu ra trong luận văn.
Phương pháp so sánh: Phương pháp này được sử dụng chủ yếu ở chương 3 khi chúng tui so sánh hành trình đi tìm cái đẹp trong thơ ca thời Thịnh Trần với thơ ca ở các giai đoạn sau.
Ngoài ra, luận văn còn sử dụng một số phương pháp hỗ trợ khác như: thống kê, phân loại,...
6.Kết cấu luận văn
Ngoài Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, luận văn gồm có 3 chương:
Chương 1:Thời đại, Thơ ca và Cái đẹp. Chương này nêu những nét khái quát về thời Thịnh Trần, thơ ca Thịnh Trần và trình bày các vấn đề mỹ học có liên quan.
Chương 2:Thơ ca thời Thịnh Trần – cuộc hành hương đến với thánh địa của cái đẹp. Chương này cố gắng phác thảo lại hành trình đi tìm cái đẹp của con người thời Thịnh Trần qua những tác phẩm thơ ca còn để lại. Hành trình này khởi nguồn từ nhận thức về cuộc sống, đến ý thức đi tìm sự viên mãn cho đời sống tâm linh và vươn tới cái đẹp hằng thường, cái đẹp đưa con người đến sự tự do hoàn toàn.
Chương 3: Viên mãn của một thời – hành trình không lặp lại. Trong chương này, để chứng minh sự “độc nhất vô nhị” của hành trình đi tìm cái đẹp đã phác họa ở chương 2, chúng tui sẽ đối chiếu với hành trình đi tìm cái đẹp của các nhà thơ giai đoạn sau (từ thời Vãn Trần cho đến thời nhà Nguyễn, trước khi thực dân Pháp xâm lược năm 1858).
CHƯƠNG 1: THỜI ĐẠI, THƠ CA VÀ CÁI ĐẸP
1.1.Thịnh Trần – thời kỳ phục hưng mạnh mẽ của dân tộc 1.1.1.Giới thuyết về thời Thịnh Trần
Trong lịch sử các triều đại phong kiến Việt Nam, hai vương triều Lý – Trần có mối quan hệ vô cùng đặc biệt, đó là sự chuyển giao quyền lực từ họ Lý sang họ Trần một cách êm đẹp, ít bạo lực nhất bằng cuộc hôn nhân giữa Trần Cảnh và Lý Chiêu Hoàng.Vì vậy, có thể nói, nhà Trần đã kế thừa gần như nguyên vẹn những giá trị vật chất và tinh thần từ triều đại trước và cùng với nội lực của mình, vương triều này đã phát huy sức mạnh dân tộc lên đến mức cao nhất,lãnh đạo toàn dân vượt qua những cơn bão xâm lược dữ dội từ phương Bắc, hình thành nên hào khí riêng của thời đại – hào khí Đông A. Tuy nhiên, như bất kì một triều đại nào khác, nhà Trần cũng không tránh khỏi vận thịnh suy. Nghiên cứu về nhà Trần, các nhà sử học thường chia thành hai giai đoạn rõ rệt là Thịnh Trần và Vãn Trần.
Nhà Trần bắt đầu từ năm 1225 và kết thúc vào năm 1400, tổng cộng 175 năm tồn tại, trải 12 đời vua.Thịnh Trần là thời kì hoàng kim của triều đạivới năm vị vua anh minh: Trần Thái Tông (1225 – 1258), Trần Thánh Tông (1258 – 1278), Trần Nhân Tông (1278 – 1293), Trần Anh Tông (1293 – 1314) và Trần Minh Tông (1314 – 1329). Vãn Trần là giai đoạn sau, khi nhà Trần bắt đầu suy thoái, chính thức tính từ thời Trần Dụ Tông (1341 – 1369), cho đến khi mất vào tay Hồ Quý Ly vào năm 1400 dưới thời Trần Thiếu Đế (1398 – 1400). Thực ra, nếu nói về giai đoạn thịnh của nhà Trần, có thể kể thêm thời Trần Hiến Tông (1329 – 1341), bởi Hiến Tông là vị vua “tư trời tinh anh, sáng suốt” [36; tr.240], lại được sự dìu dắt của Thượng hoàng Minh Tông nên “vận nước vẫn thái bình”. Như vậy, thời Thịnh Trần kéo dài suốt gần 116 năm, và hầu hết những thành tựu rực rỡ nhất của vương triều nhà Trần đều đạt được ở giai đoạn này.
1.1.2.Thịnh Trần – thời đại hoàng kim
Ngay khi thay thế nhà Lý, nhà Trần đã có ý thức xây dựng một quốc gia Đại Việt hùng cường, phía Bắc tạo được thế đối trọng với Trung Quốc, phía Tây và phía Nam kiềm tỏa được Ai Lao và Chiêm Thành. Do vậy, chính quyền đã tập trung cải cách về hành chánh, chế định pháp luật, phát triển kinh tế nông nghiệp, thủ công nghiệp, hoàn thiện về giáo dục, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, đặc biệt là tổ chức quân đội chặt chẽ, kỉ luật nghiêm minh, sẵn sàng đương đầu với các thế lực xâm lược. Nếu thời đại LýTrần được xem là thời kỳ phục hưng lớn nhất của dân tộc thì có thể khẳng định thời Thịnh Trần chính là thời kỳ phục hưng mạnh mẽ nhất về mọi phương diện. Họ Trần
tuy xuất thân làm nghề chài lưới ở làng Tức Mặc nhưng khi lên nắm quyền đã thể hiện bản lĩnh vững vàng, trình độ lãnh đạo tuyệt vời và kiến tạo được vẻ đẹp tinh thần riêng của thời đại mình. Đó chính là điều đặc biệt hiếm có trong lịch sử các vương triều phong kiến Việt Nam.
Sự kiện nổi bật nhất làm chói lọi cho trang hùng sử thời Thịnh Trần chính là ba lần kháng chiến chống Nguyên Mông thành công. Lịch sử Việt Nam là lịch sử của những cuộc chiến tranh giành độc lập dân tộc, chiến thắng trước kẻ thù xâm lược mạnh mẽ không phải là chuyện hiếm, thế nhưng tại sao chiến thắng của nhà Trần lại trở thành một dấu ấn vàng son? Theo chúng tôi, vấn đề không chỉ nằm ở chỗ đối phương là một đế quốc siêu cường từng chinh phạt gần trọn châu Á, gần nửa châu Âu mà cònlà ở tư thế chủ động và đỉnh đạc của quân dân nhà Trần trong cuộc chiến không cân sức.Sự chủ động đó, chúng ta đã từng thấy ở nhà Lý với ba lần chống Tống thành công, danh tướng Lý Thường Kiệt thậm chí từng đem quân đến tận Quảng Đông, Quảng Tây để đánh trận phủ đầu mang tính chiến lược nhằm phá vỡ thế tiến công của nhà Tống. Đến nhà Trần, cách chiến đấu và xây dựng đất nước trong thế chủ động đã trở nên là một hình mẫu lý tưởng cho đến ngày nay.Để thấy được sự chuẩn bị chu đáo của nhà Trần trong những lần đối đầu này, chúng ta xem bảng thống kê sau:
CÁC ĐỜI VUA TRẦN
TRẦN THÁI TÔNG (1225 – 1258) TRẦN THÁNH TÔNG (1258 – 1278) TRẦN NHÂN TÔNG (1278 – 1293)
BA LẦN NHÀ NGUYÊN XÂM LƯỢC
1257 – 1258
1284 – 1285
THỜI GIAN KHÁNG CHIẾN
Khoảng 3 tháng
Khoảng 7 tháng
1287 – 1288
Nhìn vào những số liệu trên đây, chúng ta thấy chỉ 33 năm sau khi nhà Trần củng cố chính
Khoảng 5 tháng
quyền đã phải đương đầu với quân đội Nguyên Mông. Khoảng 27 năm sau, cuộc chiến thứ hai diễn ra quyết liệt và gần như ngay sau đó, nhà Trần phải đối phó với cuộc xâm lược lần thứba từ phương Bắc. Thời gian trước và sau chiến tranh đều có những hoạt động ngoại giao căng thẳng giữa hai nước.Đất nước ta, xét về bất cứ phương diện nào cũng kém về qui mô so với phương Bắc nên đối đầu trực tiếp là việc chẳng đặng đừng. Vì vậy, nhà Trần chọn giải pháp ngoại giao mềm dẻo nhằm giữ mối giao hảo lâu dài. Tuy nhiên, khi đứng trước nguy cơ bị xâm lược, vua tui nhà Trần luôn quyết tâm bảo vệ nền độc lập tự chủ của dân tộc.Trước khi sang xâm lược nước ta lần thứ nhất, Ngột Lương Hợp Thai ba lần sai sứ sang bắt vua tui nhà Trần phải thần phục. Lần nào, vua Trần cũng cho bắt giam sứ giả để tỏ rõ thái độ cương quyết của mình, bên cạnh đó là sự chuẩn bị chu đáo về mọi mặt cho một cuộc chiến không thể tránh khỏi.
Trong ba lần đối đầu với đại quân của con cháu Thành Cát Tư Hãn, nhà Trần đều ở tư thế chủ động, càng về sau sự chủ động ấy càng được phát huy hơn.Chúng ta có thể thấy điều này qua câu trả lời “năm nay đánh giặc nhàn” của Tiết chếQuốc công Trần Quốc Tuấn khi vua Trần Nhân
KẾT LUẬN
Thơ ca Thịnh Trần nằm trong giai đoạn phát triển rực rỡ đầu tiên của tiến trình thơ ca trung đại Việt Nam, nó là bằng chứng cụ thể nhất để khẳng định trình độ phát triển của văn hóa dân tộc trong buổi đầu xây dựng quốc gia độc lập tự chủ. Thông qua thơ ca Thịnh Trần, thế hệ sau có thể cảm nhận được vẻ đẹp kì diệu về mọi mặt của đất nước và dân tộc Đại Việt trong một thời kì lịch sử vô cùng đặc biệt, trong đó, đẹp nhất chính là hình ảnh con người đạt tới trí tuệ minh triết, thấy được chân tâm trong sáng. Cũng qua thơ ca, chúng ta thấy được hành trình đi tìm cái đẹp của con người thời đại, đó là một hành trình nội tâm, hành trình tìm về với chính mình. Hành trình này được thực hiện bởi niềm khao khát khám phá ý nghĩa của cuộc sống, kiếm tìm những giá trị đích thực mang lại niềm hạnh phúc, an lạc cho tâm hồn, làm sao để trong cuộc đời ngắn ngủi này, con người không bỏ lỡ bao sự sống nhiệm màu chứa trong lòng thực tại giản đơn.
Cái đẹp mà con người Thịnh Trần vươn tới là cái đẹp đã được chuyển hóa vào bên trong nội tâm thông qua sự trực cảm tâm linh. Cái đẹp đó không giới hạn ở bất kỳ một sự vật hiện tượng cụ thể nào mà nó bao la, vô tận. Khi thấy được chân tâm, con người sẽ nhận ra sự thật rằng bản thể của mình và thế giới vốn không có sự phân biệt, do đó có thể đạt đến một sự hòa hợp tuyệt đối. Sự hòa hợp này là cơ sở của mọi tình cảm yêu thương, mọi nguồn sức mạnh và là điều kiện để con người đạt tới trạng thái tự do hoàn toàn.
Kết quả nghiên cứu đề tài này thêm một một lần nữa khẳng định ý nghĩa lớn lao của tinh thần “tam giáo đồng nguyên” đối với dân tộc. Ở đây, người viết đã cố gắng nêu ra sự khác biệt cơ bản về “cơ chế” đồng nguyên tam giáo của thời Thịnh Trần so với thời Vãn Trần trở về sau,đó là sự đồng nguyên trên cái nền của Phật giáo Thiền tông chứ không phải trên cái nền của Nho học độc tôn. Điều này cho thấy việc lựa chọn và vận dụng tinh thần tam giáo –Phật, Nho, Đạo – trong đời sống xã hội thời Thịnh Trần đặc biệt mang tính sáng tạo và phù hợp với tình hình thực tế, đem lại những lợi ích thiết thực cho nước nhà.
Cũng thông qua đề tài nghiên cứu này, có thể thấy rằng hành trình đi tìm cái đẹp mà con người thời Thịnh Trần đã theo đuổi và đạt được một cách viên mãn là một hành trình không lặp lại ở các giai đoạn lịch sử về sau. Vậy nên, khi khám phá lại hành trình ấy chúng ta vô cùng hân hoan nhận ra giá trị bất biến của nó trong đời sống dân tộc, đời sống nhân loại nói chung. Đến ngày nay, nhân loại đã đi qua nhiều hình thái xã hội khác nhau, vận dụng nhiều nguồn tư tưởng vĩ đại khác nhau từ Đông sang Tây để mong tìm kiếm một hình thái xã hội tốt nhất, hoàn hảo nhất đem lại hạnh phúc cho con người, nhưng thật sự cuộc tìm kiếm đó vẫn chưa có được một kết quả mỹ mãn, thậm chí có nguy cơ phá sản khi thế giới đang ngày càng bị đe dọa bởi sự phát triển vật chất vượt quá tầm kiểm soát và việc chạy đua vũ trang giữa các quốc gia đã trở nên gay gắt hơn bao giờ hết. Phương
Đông từng có một nền minh triết rực rỡ nhưng lại cùng kiệt khổ, chậm phát triển nên đã từ bỏ truyền thống của mình để chạy theo nền văn minh kĩ nghệ và vật chất của phương Tây, đó là biểu hiện rõ nhất của việc từ bỏ đời sống tâm linh để phát triển thuần túy về mặt lý trí. Điều này cũng có nghĩa là con người đã và đang quay lưng lại với chính mình, đánh mất chính mình một cách vội vàng trong khi chưa tìm được một lối thoát hữu hiệu.
Xã hội hiện đại đã đem con người đến với bốn bức tường cách biệt, hưởng thụ những tiện nghi quá mức nhưng lại trống trải về tinh thần, hoang mang, cô độc trong thế giới của riêng mình. Tình yêu thương, sự đồng cảm giữa con người với nhau cũng trở nên cạn kiệt vì có quá nhiều khoảng cách. Phản ứng lại với thế giới hiện đại chủ nghĩa hậu hiện đại ra đời với tham vọng đưa ra một cách giải thích, một cái nhìn mới đối với thế giới. Khi truyền thống duy lý – tư sản châu Âu không còn được thừa nhận như một chân lý, khoa học tự nhiên, khoa học chính xác cũng như triết học truyền thống dựa trên bộ máy khái niệm logic bị nghi ngờ thì sự xuất hiện của chủ nghĩa hậu hiện đại là điều tất yếu. Chủ nghĩa hậu hiện đại muốn chiếm lĩnh thế giới như nó vốn có bằng cách dựa vào trực giác với những liên tưởng, hình tượng, ẩn dụ và khả năng “đốn ngộ” trong giây lát. Chủ nghĩa hậu hiện đại ở phương Tây đã gợi nhắc lại truyền thống tâm linh của phương Đông. Chính lúc này đây, con người thấy cần trở về với chính mình, tìm lại sức mạnh ở bên trong, tìm lại một sự an lạc trong tâm hồn. Và phương Tây đã thực hiện điều đó bằng cách tìm về với nền minh triết của phương Đông, trong đó Thiền học Phật giáo được quan tâm một cách đặc biệt. Sự tìm về với những giá trị của đời sống tâm linh đã trở thành một nhu cầu tất yếu trong xã hội ngày nay. Qua đó, chúng ta thấy rằng cái đẹp tâm linh mà con người thời Thịnh Trần vươn tới là mang tính vĩnh hằng, mang tính nhân loại.
Có người cho rằng đời sống của con người có ba cấp độ, đó là giác quan, ý thức và tâm linh. Thế nên, để sống trọn vẹn với ý nghĩa của đời sống, tức đạt đến hạnh phúc thật sự, con người cần trải nghiệm và hưởng thụ đời sống đủ cả ba cấp độ. Sự trải nghiệm và hưởng thụ ba cấp độ của đời sống này thực chất là sự phát triển và chuyển hóa từ giác quan, ý thức đến tâm linh giúp cho con người ngày càng trở nên hoàn thiện hơn.Vì vậy, đối với mỗi chúng ta, khám phá lại con đường mà con người thời Thịnh Trần đã từng đi, cách mà họ đã từng sống để đạt được một đời sống tâm linh viên mãn là một điều rất có ý nghĩa. Chúng ta có thểtìm thấy ở đó nhiều gợi ý minh triết để điều chỉnh lối sống của mình sao cho thật cân bằng, hài hòa trong một xã hội đang bị cuốn theo nền văn minh vật chất và truyền thông đa phương tiện. Đó chính là giá trị thực tiễn mà chúng tui mong muốn đạt đến khi thực hiện đề tài này.
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
You must be registered for see links