nguyenlong912004
New Member
Download miễn phí Một cách giải hệ phương trình vi phân thường phi tuyến tính trong mô hình phần tử hữu hạn sóng động học một chiều
Các phương pháp sau được áp dụng trong các thực nghiệm số:
- Phương pháp sai phân hiện;
- Phương pháp nửa ẩn;
- Phương pháp Runge-Kutta bậc 3.
Một lưu vực sông được chia làm 9 đoạn sông gồm 39 dải dòng chảy và 150 phần tử có các
kích thước khác nhau đã được sử dụng trong các thực nghiệm số. Kết quả cho thấy phương pháp
sai phân hiện ổn định trong khoảng thời gian tính 10 giây, phương pháp nửa ẩn ổn định trong
khoảng 5 phút và phương pháp Runge-Kutta ổn định trong khoảng 10 phút.
Để tải bản Đầy Đủ của tài liệu, xin Trả lời bài viết này, Mods sẽ gửi Link download cho bạn sớm nhất qua hòm tin nhắn.
Ai cần download tài liệu gì mà không tìm thấy ở đây, thì đăng yêu cầu down tại đây nhé:
Nhận download tài liệu miễn phí
Tóm tắt nội dung tài liệu:
1Một cách giải hệ phương trình vi phân thường phi tuyến tính trong mô hình phần tử hữuhạn sóng động học một chiều
Lương Tuấn Anh, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Môi trường
Nguyễn Thanh Sơn, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên
Tóm tắt: Bài báo đề cập đến việc đánh giá hiệu quả của các sơ đồ giải hệ phương trình vi
phân thường phi tuyến tính, xuất hiện khi áp dụng phương pháp phần tử hữu hạn đối với phương
trình sóng động học một chiều. Sơ đồ hiện, sơ đồ nửa ẩn và ẩn, sơ đồ Runge-Kutta bậc 3 đã
được xem xét, đánh giá. Kết quả nghiên cứu cho thấy sơ đồ Runge- Kutta bậc 3 có độ ổn định và
độ chính xác cao đối với việc giải hệ phương trình vi phân thường phi tuyến tính trong mô hình
phần tử hữu hạn sóng động học một chiều.
Mở đầu
Mô hình phần tử hữu hạn xuất phát từ việc xấp xỉ các biến liên tục theo không gian và thời
gian bằng tổ hợp các hàm không gian và thời gian riêng rẽ. Việc xử lý gần đúng như vậy sẽ dẫn
đến sai số và phương pháp số dư có trọng số là phương pháp buộc tổng sai số bằng không đối
với một hàm trọng số nào đó. Phương pháp Galerkin là trường hợp riêng của phương pháp số dư
có trọng số khi hàm trọng số chính là hàm nội suy không gian, xác định trong một giới hạn nhất
định được gọi là phần tử. Nói chung, phương pháp số dư có trọng số là một phép biến đổi hệ
phương trình vi phân đạo hàm riêng về dạng hệ các phương trình vi phân thường. Do đó, đối với
các bài toán áp dụng phương pháp phần tử hữu hạn, ngoài việc nghiên cứu đánh giá độ ổn định,
độ chính xác của các sơ đồ tính thông qua các hàm nội suy không gian [3] thì việc nghiên cứu các
phương pháp có hiệu quả để giải các hệ phương trình vi phân thường khi áp dụng phương pháp
Galerkin đối với hệ phương trình sóng động học 1 chiều áp dụng cho bài toán dòng chảy sườn
dốc và trong sông là rất cần thiết để thu được các thuật toán có hiệu quả cao.
Về việc áp dụng phương pháp phần tử hữu hạn đối với phương trình sóng động học 1 chiều
đã được đề cập đến trong các công trình nghiên cứu ở trong và ngoài nước [3, 4, 5 ], trong bài báo
này chúng tui đề cập đến một cách giải có hiệu quả hệ phương trình vi phân thường phi tuyến tính
nảy sinh khi áp dụng phương pháp phần tử hữu hạn đối với hệ phương trình sóng động học.
Mô hình sóng động học 1 chiều đối với dòng chảy sườn dốc và trong sông
Hệ phương trình sóng động lực, nếu bỏ qua thành phần quán tính và lực áp, thêm lượng gia
nhập khu giữa q, hay lượng mưa hiệu quả re sẽ thu được hệ phương trình sóng động học:
(1)
và phương trình động lượng:
2S0 = Sf (2)
kết hợp với phương trình Manning:
q = ahb (3)
Trong đó:
q - Lưu lượng đơn vị của dòng chảy sườn dốc hay trong sông (m2/s);
- Độ dốc sườn dốc hay độ dốc lòng sông (m/m);
Sf - Độ dốc ma sát hay độ dốc cản (m/m);
- Lượng mưa hiệu quả (lượng mưa trừ tổn thất) hay lượng dòng chảy nhập bên (m/s).
- Hệ số phụ thuộc độ dốc sườn dốc, hệ số nhám của bề mặt lưu vực; hệ số nhám có trị số phụ
thuộc vào sử dụng đất, đối với lưu vực đô thị đang phát triển, trị số này trong khoảng 0.10 - 0.15;
- Hệ số có trị số bằng khoảng 5/3.
Hệ phương trình sóng động học (1-3) thể hiện sự chuyển động của chất lỏng do sự cân bằng
giữa trọng lực và lực ma sát. Hệ phương trình sóng động học có một sóng truyền xuôi dọc theo
dòng chảy xuất hiện do sự biến đổi lưu lượng theo mặt cắt do lượng gia nhập khu giữa. Do đó, hệ
phương trình chỉ đòi hỏi 01 điều kiện biên trên mà không cần điều kiện biên dưới.
Theo các nhà thủy văn học [ 2] thì phương trình sóng động học thích hợp với việc mô tả
chuyển động của dòng chảy trên bề mặt lưu vực và trong hệ thống lòng dẫn có độ dốc tương đối
lớn, không bị ảnh hưởng của thủy triều, nước vật đáng kể.
Nghiệm số sóng động học gồm hai biến của trường cần xác định là q và h. Theo phương
pháp Phần Tử Hữu Hạn (PTHH) các ẩn cần tìm tại các điểm nút của phần tử q và h có thể được
phân bố trong từng phần tử theo quy luật sau:
q(x,t) » ; h(x,t) »
Trong đó: hi(t) - độ sâu dòng chảy và qi(t) - dòng chảy đơn vị, hàm số chỉ phụ thuộc vào thời
gian; Ni(x) - hàm số nội suy; n - số lượng nút trong một phần tử.
Phương pháp Galerkin đối với hệ phương trình sóng động học 1 chiều có dạng:
(4)
3 Tổng hợp các phương trình cho N phần tử thu được phương trình ma trận:
(5)
Hệ phương trình (5) là hệ phương trình vi phân thường phi tuyến tính, có mức độ phức tạp
khác nhau tuỳ từng trường hợp vào cấu trúc của ma trận . Trong trường hợp sử dụng hàm nội suy tập
trung (lumped scheme, [3]), ma trận là ma trận 1 đường chéo, còn trong các trường hợp
khác [4, 5] ma trận này có các cấu trúc khác nhau. Tuy vậy, có thể đưa hệ (5) về dạng hệ các
phương trình vi phân thường bằng việc ứng dụng thuật toán SVD, khi đó, ma trận được
khai triển dưới dạng [7]:
Trong đó: các ma trận và là hai ma trận trực giao; là ma trận đơn vị.
Sau phép biến đổi này, phương trình (5) có thể đưa về dạng phương trình vi phân thường phi
tuyến tính chuẩn:
(6)
Phương pháp giải hệ phương trình vi phân phi tuyến tính trong mô hình phần tử hữu
hạn sóng động học 1 chiều
(i) Sơ đồ sai phân hiện và phương pháp khử Gaus:
Hệ phương trình (6) là hệ phương trình vi phân thường phi tuyến tính có thể được giải bằng
các phương pháp khác nhau như phương pháp sai phân hiện theo thời gian và giải hệ phương
trình tuyến tính bằng phương pháp khử Gaus [ 4]. Tuy nhiên, việc giải hệ phương trình vi phân
thường phi tuyến tính bằng cách này thường gặp sự bất ổn định về nghiệm số sóng động học như
đã được trình bày trong công trình nghiên cứu [ 3]. Do đó, trong bài báo này, một cách giải hiệu
quả hệ phương trình vi phân phi tuyến sẽ được đề cập nghiên cứu.
(ii) Thuật toán lặp thường:
Thuật toán lặp thường để giải hệ ODE (5) được Blandford và Meadows đề xuất năm 1990 [ 5
], như sau:
4(7)
Phương pháp lặp được sử dụng để giải phương trình trên với thuật toán như sau:
(8)
Phép lặp được thực hiện đến khi điều kiện hội tụ được bảo đảm: ;
: sai số phép lặp.
(iii) Thuật toán nửa ẩn (Enhanced Explicit)
Phương pháp này được F.H. Jaber và R.H. Mohtar đề xuất năm 2002 [ 3]:
(9)
Trong đó:
và ;
Khi đó thuật toán này có dạng:
(10)
Thuật toán này được xử lý gần giống như cách giải do GS Nguyễn Ân Niên đề xuất trong mô
hình KOD [1] .
(iv) Thuật toán bước lẻ:
Để giải hệ phương trình vi phân thường phi tuyến tính (6) xuất hiện khi áp dụng phương
pháp Galerkin đối với phương trình sóng động học một chiều chúng tui đề nghị áp dụng thuật
toán Runge-Kutta bậc 3 như sau [6]:
- Tính các gia số của nghiệm:
Nghiệm cần tìm có dạng:
5 Có thể nhận thấy thuật toán không quá phức tạp, dễ lập trình và một chương trình tính toán
đã lập được để giải hệ phương trình sóng động học theo các thuật toán đã trình bày ở trên cho quy
mô lưu vực sông .
(v) Về việc lựa chọn cách tích phân hệ ph