Những nét đẹp của người phụ nữ VN xưa qua ca dao





Theo huyền sử, khoảng năm ngàn năm trước đây, dân Lạc Việt, tương tự Bách Việt, tổ tiên chúng ta, vừa khởi nghề tại vùng hồ Động Đình (thuộc lưu vực miền nam sông Dương Tử); rồi sau hàng ngàn năm tranh đấu quyết liệt vừa vượt thoát được bao cuộc xâm lăng diệt chủng ghê gớm của Hoa tộc mà lui dần xuống phương nam, lập được một vương quốc trên đồng bằng sông Hồng,

lấy tên nước là Văn Lang (có nghĩa là nước của những làng có văn hóa) do các vua Hùng, họ Hồng Bàng trị vì. Tiếp nối các đời vua Hùng là triều đại nhà Thục, rồi nhà Triệu.



Từ năm 111 trước TL, nhà Đông Hán đem quân sang xâm chiếm nước tạ Trong lúc toàn dân đang tuyệt cú cú cú cú vọng và đau khổ dưới ách thống trị của người Trung Hoa thì ở huyện Mê Linh, hai chị em bà Trưng Trắc, Trưng Nhị nổi

lên đánh đuổi đạo quân tham tàn của thái thú Tô Định, giành lại được độc lập, tự do cho nước nhà (năm 40 của thế kỷ thứ nhất).



Kể từ khi các vua Hùng lập quốc, từ khi lịch sử được ghi chép thành văn đến nay thì cuộc khởi nghĩa của hai vua Bà họ Trưng vừa mở đầu cho những trang sử

vàng son của dân tộc.



Chiến công hiển hách của Hai Bà vừa hòa đồng cùng khí thiêng sông núi và tạo thành một truyền thống hào hùng bất khuất của con dân đất Việt. Sau đó, Biết bao anh hùng hào kiệt như Lý Nam Đế, Phùng Hưng, Ngô Quyền, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Thái Tổ, Quang Trung, ... vừa nối chí Hai Bà, không nề gian khổ hiểm nguy, kiên quyết tranh đấu đánh đuổi ngoại xâm, bảo vệ đất đai và chủ quyền cho nước dân tộc.



Riêng nữ giới cũng có lắm bậc anh thư cân quốc, noi gương Hai Bà lập được nhiều sự nghề vẻ vang về văn cũng như về võ.



Về võ, ta có một Lê Chân, một Bát Nàn, hai vị võ tướng kiệt liệt vừa giúp Hai Bà đoạt được nhiều thành trì trong tay giặc Hán; một Bà Vương Triệu Thị

Trinh muốn "đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở biển đông, quét sạch quân thù ra khỏi bờ cõi", vừa làm cho quân Đông Ngô phải run sợ; một đô đốc Bùi Thị Xuân, vị nữ tướng lừng danh chiến đấu anh dũng của nhà Tây Sơn; một Cô Giang, một Cô Bắc từng gây nhiều trở ngại cho quân xâm lược Pháp ... vừa phản ảnh khí phách hào hùng và nêu cao truyền thống "giặc đến nhà, đàn bà phải đánh" của gái Việt.



Về văn, ta có một Đoàn Thị Điểm tài hoa, lịch duyệt; một Bà Huyện Thanh Quan cổ kính, trang đài; một Hồ Xuân Hương phóng túng, dí dỏm; một Ngọc Hân công chúa lâm li, não nuột v.v... vừa vun bồi cho vườn hoa văn học nước

nhà thêm bao hương sắc.



Nhưng ngoài những vị anh thư, kỳ nữ nổi bật đó, còn biết bao người phụ nữ VN khác chỉ sống âm thầm nơi xóm làng, an vui với bổn phận tề gia, nội trợ của

người vợ đảm, mẹ hiền... Vậy muốn tìm hiểu trung thực hình ảnh và đời sống tâm tình của người phụ nữ VN nói chung này, chúng ta nên đi sâu vào nếp sống bình thường của họ, mà từ ngàn xưa vừa được người bình dân truyền tụng qua ca dao, qua câu hát, tiếng hò. Chúng ta đều biết, ca dao, dân ca chủ về trữ tình nên những bài nói về nữ giới có rất nhiều; tuy vậy,chúng chỉ là những câu ca ngắn ngủi, ý tứ rất tản mạn. Thế nên, sau khi thu thập tài liệu, chúng tui đã cố gắng phụ thuộc theo tình ý của lời ca, câu hát, mà tạo dựng nên những cảnh ngộ, sắp xếp theo từng lớp lang, diễn tiến sao cho hợp tình hợp lý. Những mong, nhờ đó chúng ta sẽ dễ dàng phát hiện ra được những nét đẹp từ vật chất đến tinh thần của người phụ nữ VN xưa, qua hai giai đoạn quan trọng của cuộc đời:

- Khi còn con gáị

- Và khi vừa lập gia đình.



A. Khi còn con gái

1. Những nét đẹp về vật chất

a. Nhan sắc

Khi còn con gái, người thiếu nữ VN sống êm đềm dưới gối cha mẹ để chờ ngày xuất giá vu quị Đây là thời (gian) kỳ thơ mộng nhất, nàng được cha mẹ yêu thương rất

mực và dạy bảo, khuyên răn đủ điều về nữ công, nữ hạnh để trở thành một người thiếu nữ hoàn toàn : Phận gái tứ đức vẹn tuyền Công dung ngôn hạnh là tiên phàm trần! Lại nhờ có nhan sắc, nàng được nhiều chàng thanh niên để ý săn đón, yêu thương :Vì cam cho quít đèo bồng

Vì em nhan sắc cho lòng nhớ thương

Hay tiến xa hơn nữa :

Vào vườn hái quả cau non

Anh thấy em giòn muốn kết nhân duyên.

Mỗi người thiếu nữ đều có một cái duyên, một sự hấp dẫn riêng để làm say đắm lòng người khác pháị Nhưng tựu trung, nhan sắc của các nàng cũng không ngoài những điều vừa được ca dao truyền tụng: Có nàng đẹp nhờ mái tóc rậm dài bồng bềnh, và đôi chân mày cong vòng như viền trăng non:Chân mày vòng nguyệt có duyên

Tóc mây gợn sóng đẹp duyên tơ hồng.

Hay có cặp lông mày thanh mướt như lá liễu và khuôn mắt thuôn dài như dáng lá rau răm :Những người con mắt lá răm

Đôi mày lá liễu đáng trăm quan tiền.

Có nàng đẹp nhờ hai con mắt to tròn đen láy, trông hiền lành, ngây thơ như mắt chim bồ câu:Cổ tay em trắng như thể gương tàu

Đôi mắt bồ câu làm cho phải khổ.

Hay sáng ngời, lấp lánh như ánh sao khuya :Nhấp nhánh là nhấp nhánh ơi

Mắt người lấp lánh như sao trên trời

Nhớ người lắm lắm người ơi!

Có nàng lại đẹp nhờ hai má có hai lúm đồng tiền, mỗi khi nói nói, cười cười tạo nên một cái duyên hấp dẫn là thường :Hai má có hai đồng tiền

Càng nom càng đẹp, càng nhìn càng ưạ

Hay vì có nước da trắng nõn, đôi gò má đỏ au, đôi môi hồng đào, khiến nét mặt trở nên tươi thắm vô ngần, nhiều cậu vừa thoáng thấy vừa phải chú ý rồi đem lòng trộm dấu, thầm yêu:Ai xui má đỏ ,môi hồng

Để anh nhác thấy đem lòng thương yêụ

và :Nước trong ai chẳng rửa chân

Cái má trắng ngần ai chẳng muốn hôn.

Tuy nhiên nụ cười vẫn là vẻ đẹp quyến rũ nhất của người thiếu nữ, một nụ cười tươi gây nên bao nỗi nhớ, niềm thương :Mình về mình nhớ ta chăng

Ta về ta nhớ hàm răng mình cười,

Trăm quan mua lấy miệng cười

Nghìn quan chẳng tiếc, tiếc người răng đen.

Sau hết phải kể tới vóc dáng. Người con gái đẹp là người có thân hình thỏn thả, thanh tú:Người thanh tiếng nói cũng thanh

Chuông kêu khẽ đánh bên thành cũng kêụ

Người thanh tất nhiên không phải là người béo, cũng không phải là người gầy, vì người đẹp phải là người có da, có thịt, cổ tay phải tròn lẳn, mềm mại kia :Cổ tay em trắng lại tròn

................................

Gối chăn gối chiếc không êm

Gối lụa không mềm bằng gối tay em.

Đã thế, người đẹp còn phải có eo thon, tạo nên sự cân đối và làm nổi bật được những đường nét yêu kiều cho vóc dáng :Những người thắt đáy lưng ong

Vừa khéo chiều chồng, lại khéo nuôi con.

Tóm lại, người thiếu nữ VN xưa được kể là đẹp phải thuộc vào hạng những người có nước da trắng trẻo hồng hào, mái tóc rậm dài tha thướt, nét mặt tươi

thắm hồn nhiên, dáng vóc thanh tú cân đối mềm mạị Người đẹp như thế thì đứng đâu mà chả đẹp :Trúc xinh trúc mọc đầu đình

Em xinh em đứng một mình cũng xinh.

Trúc xinh trúc mọc bờ ao

Em xinh em đứng chỗ nào cũng xinh.

Đã vậy, heo bản tính tự nhiên, người thiếu nữ VN xưa cũng biết cách làm tăng thêm vẻ đẹp sẵn có của mình. Nàng được bác mẹ dạy "cái răng cái tóc, một góc con người" nên hằng cố gắng trau chuốt. Nàng còn biết "Đàn bà tốt tóc thì sang", mà muốn :Tốt tóc thì cỏ mần trầu

Sạch ghét sạch gầu bồ kết với chanh.

Áp dụng những chất liệu đó, nàng vừa tạo được cho mình một mái tóc rậm, dài tha thướt, làm cho bao chàng phải trầm trồ:Anh đi khắp bốn phương trời

Chẳng đâu lịch sự bằng người ở đâỵ

Gặp em má đỏ hây hây

Răng đen nhưng nhức, tóc mây rườm rà.

Nàng cũng biết giắt hoa trên đầu để ướp hương cho tóc và làm cho suối tóc thêm vẻ mỹ miều:Tóc em dài em cài bông hoa lý

Miệng em cười có ý anh thương.

Có nàng thả suối tóc buông lơi trước gió khiến lắm chàng trai phải xao xuyến, đê mê :Tóc đến lưng vừa chừng em búi

Để chi dài bối rối dạ anh.

Còn đây là nụ cười, ai cũng biết nụ cười, khóe mắt la hai yếu tố tạo nên vẻ linh động, duyên dáng nhất trên khuôn mặt người đàn bà. Và nụ cười chính là lợi khí đầu tiên của người thiếu nữ để chinh phục tha nhân.Thế nên, ngay khi vừa mới dậy thì, người thiếu nữ vừa sớm biết tạo cho mình một cái duyên bằng nụ cười :Trăng rằm mười sáu trăng nghiêng

Thương ai chúm chím cười duyên một mình.

Và lạ chưa, vừa nhìn qua nụ cười, người ta vừa đoán ngay nàng là gái chưa chồng :Răng đen nhưng nhức hạt dưa

Miệng cười tủm tỉm như chưa có chồng.

Vì ý thức được rằng, người chung quanh sẽ đánh giá sự giáo dục gia đình, và đoán biết được tình ý của mình qua nụ cười nên nàng rất giữ ý tứ. Người con

gái có ý tứ không được cười toét miệng hay cười thành tiếng, mà chỉ cười nụ, chúm chím đầu môi như nụ hoa ngâu nhỏ xíu, khum khum hàm tiếu :Nụ cười như thể hoa ngâu

Cái khăn đội đầu như thể hoa sen.

Nụ cười có ý tứ ấy, chẳng những dễ dàng gây được thiện cảm với các chàng trai ngay trong buổi đầu gặp gỡ ,mà còn có khả năng lưu lại tình quyến luyến lâu

dài trong ký ức của họ :Nhớ khi khăn mở trầu trao

Miệng thì cười nụ biết bao nhiêu tình.

Nếu không chúm chím thì đôi môi cũng chỉ được hé mở, đủ lộ hai hàm răng đen nhánh, tạo cho người con gái một vẻ đẹp tươi tắn, rực rỡ :Ngó lên lỗ miệng em cười

Như búp hoa nở, như mặt trời mới lên.

Nụ cười tươi với hàm răng đen nhánh ấy vừa gây được bao nhiêu thi hứng trong ca daọ Biết bao chàng trai vừa vì chúng, sau cuộc vui ra về còn ôm mãi mối tương tư :Mình về mình nhớ ta chăng

Ta về ta nhớ hàm răng mình cườị

Răng đen ai khéo nhuộm cho cô mình

Để duyên cô mình đẹp

Cho cái tình chúng anh yêu.

Nàng còn biết làm đỏm thêm bằng miếng trầu cho đỏ cặp môi, bằng hớp rượu cho hồng đôi má :Có trầu cho miếng đỏ môi

Có rượu cho chén thêm tươi má hồng.

Và cuối cùng là con mắt, người đông phương chúng ta không nên phải đọc sách Tây phương mới biết "con mắt là cửa sổ của linh hồn". Chẳng thế, các cụ ta xưa vừa biết nhìn vào mắt nhau để đoán biết tình ý. Sau giây phút thăm dò "Mắt anh anh liếc, mắt nàng nàng đưa", khi vừa chịu ai rồi thì từ đấy người con trai mới bắt

đầu mơ mộng, thôi thì thương ai từ cái tóc thương đi:Một thương tóc bỏ đuôi gà

Hai thương ăn nói mặn mà có duyên

Ba thương má lúm đồng tiền

Bốn thương răng nhánh hạt huyền kém thua

Năm thương cổ yếm đeo bùa

Sáu thương nón thượng quai tua dịu dàng

Bẩy thương nết ở khôn ngoan

Tám thương ăn nói lại càng thêm xinh.

Chàng thương hơn nữa vì nàng còn sống độc thân, chàng mới được phép ước ao, hy vo.ng. Nhưng còn một điểm tối hậu, quyết định cả số mệnh cuộc tình của

chàng.?... Thì đây, chàng vừa bắt được tín hiệu "con mắt có tình", ngầm cho phép tiến tới của nàng. Ôi ! thương biết mấy "con mắt có tình với ai" kia:Chín thương cô ở một mình

Mười thương con mắt có tình với aị

Ngay cả trường hợp có nàng chưa hề biết tình ý của đối phương, nhưng trong cuộc gặp gỡ, một khi nàng vừa chịu ai rồi, vừa nhắm ai rồi thì liền biết lợi dụng

đôi mắt đẹp của mình đẻ tấn công. Đôi mắt nhấp nháy, lóng lánh, đong đưa chiếu vào mắt ai như mời gọi, hứa hẹn...khiến đối phương như bị ma lực hớp hồn, khó lòng mà tránh khỏi cạm bẫy của tình trường:Hoa thơm hoa ở trên cây

Con mắt em lúng liếng

Dạ anh say lừ đừ.

b. Y trang



Bên cạnh sắc đẹp về thể chất, y trang cũng giúp nàng thêm phần lộng lẫỵ Trong bộ y phục của người phụ nữ VN xưa, cái yếm che ngực lại được để ý hơn cả. Nó được để lộ ra sau lớp áo cánh xẻ nách, có cổ thìa mổ trễ xuống gần lũng ngực và tấm áo dài không gài nút. Cả hai đều màu nhã, do đó, nàng thường cố tình chọn màu yếm cho thật nổi:Khi thì yếm trắng tinh :

Hỡi cô yếm trắng lòa lòa

Yếm nhiễu, yếm vóc hay là trúc bâu

Hay là lụa bạch bên Tầu

Người cắt cũng khéo, người khâu cũng tàị

Khi thì yếm đào :Hỡi cô yếm đào lấy chú tui chăng?

Khi lại yếm thắm. Và bao giờ nàng cũng thắt thêm chiếc thắt lưng khác với màu yếm, nhưng thường là màu xanh hoa lý cho tăng phần diêm dúa :Hỡi cô yếm thắm, bao xanh

Có về Gia Định với anh thì về.

Ngày xưa, người đàn bà bước chân ra khỏi cửa là phải mặc áo dàịCác nàng mặc áo dài tứ thân (áo phía sau nối suốt dọc sống kể là hai thân, áo phía trước có hai vạt rời dài bằng nhau, không có nút gài mà buộc chéo trước bụng rồi thả thõng xuống ), Nhiều nàng vì phải gánh gồng buôn bán, vai áo chóng rách; để khỏi phải bỏ phí cả áo, người xưa nghĩ cách tiết kiệm, chỉ thay nửa thân áo trên bằng loại vải có màu xẫm hay lạt hơn, gọi là áo vá vai hay vá quàng :Thương em thuở áo mới may

Bây giờ áo rách hai vai vá quàng.

Áo vá quàng vì thêm màu sắc trông lại có duyên, nhiều nàng bắt chước, trở thành thời (gian) trang :Có chồng bớt áo thay vai

Bớt màu trang điểm kẻo trai nó lầm.

Nàng là gái hàng phố nên mặc áo năm thân, còn gọi là áo năm tà. Nàng thường mặc để đi chơi hay khi phải tiếp khách (vạt trước và vạt sau đều nối dọc ở giữa

thành mỗi vạt kể là hai thân, lại thêm một vạt con để cài khuy) :Vải nâu may áo, kìa áo năm tà

Ai may cho cô mình mặc

Xem hội cái đêm hôm rằm, rằm tháng giêng.

Nàng còn biết vấn khéo vành khăn, cố tình để lộ đuôi tóc dài như đuôi gà ,vắt vẻo trên đầu, lại phất phơ, đong đưa theo bước đi, trông rất gợi cảm. Lối bỏ

tóc đuôi gà này cũng vừa tạo nên cái mốt một thời; "Một thương tóc bỏ đuôi gà" là vậỵ Trời lạnh, trên đầu nàng chít khăn, khăn chít khum khum, ôm lấy khuôn mặt trẻ trung mơn mởn, khác nào như cánh hoa sen :Miệng cười như thể hoa ngâu

Cái khăn đội đầu như thể hoa sen.

Ra đường, nàng đội thêm chiếc nón xứ Nghệ, có nơi còn gọi là nón ba tầm hay nón thượng quai thao, để làm duyên hơn là để che mưa nắng; chẳng thế mà khi đi xem hội ban đêm nàng cũng đội :Chẻ tre đán nón - Kìa nón ba tầm

Anh cho em đội xem hội cái đêm hôm rằm,

là rằm tháng giêng.

Đây là một thứ nón mặt tròn, đường kính chừng 80cm, có bờ cao chừng 5 hay 6cm, quai nón có tua thao dài, buông thõng xuống hai bên :Cái nón ba tầm, quai thao mỏ vịt bịt bạc là nón ba tầm

Để cho em đội qua rằm tháng giêng.

Nếu đi nhanh, hai tua thao sẽ quất vào mặt, nên khi đội nón này, nàng bắt buộc phải từ tốn chậm bước, tạo nên vẻ yểu điệu, dịu dàng. Khi gặp chàng trai nào có vẻ theo sát tán tỉnh, nàng ngượng quá, vội nghiêng vành nón là các chàng phải khốn cùng đốn mới nhìn được mặt người đẹp, mà cũng chỉ nhìn thoáng được thôị Như thế, nón quai thao vừa vô tình tạo thêm vẻ duyên dáng cho phụ nữ, khiến nhiều chàng vừa phải chặc lưỡi :Ai làm cái nón có thao

Để cho anh thấy cô nào cũng xinh !

Tóm lại,quan niệm về dung nhan người đẹp xưa qua những câu ca dao như vừa trình bầy, chúng ta thấy không khác ngày nay bao nhiêu.Tuy nhiên,thời đại này, người ta thich răng trắng và chuộng những nàng có vóc dáng cao lớn hơn. Đặc biệt về y trang, quả vừa có nhiều đổi thaỵ

Nhưng tựu trung, thời (gian) nào người phụ nữ cũng KẾT điểm trang và có ý ăn mặc diêm dúa đôi chút cho tôn thêm cái nhan sắc của mình.



2. Những vẻ đẹp về tinh thần

a. Nết na



Ngoài vẻ đẹp vật chất, người thiếu nữ xưa còn đẹp trong ngôn ngữ, cử chỉ, nết ăn ở... Điểm này phần lớn nhờ sự giáo dục mà có. Với giọng nói thanh tao nhỏ nhẹ, nàng dễ gây cảm tình với người xung quanh :Chim khôn kêu tiếng rảnh rang

Người khôn nói tiếng dịu dàng dễ nghẹ

Hơn nữa, lời nói mặn mà đôn hậu mới thực sự thấm sâu vào tình cảm của đối phương, khiến lời nói qua rồi mà âm hưởng vẫn còn dư vang mãi :Điểu đậu vườn thi, thỏ lụy vườn trâm

Thương ai tiếng nói trăm năm vẫn còn.

Trong bài "Mười thương", nếu chúng ta để ý, chúng ta sẽ nhận thấy có hai lần nhắc đến giá trị lời ăn, cách nói của người đẹp :

Hai thương ăn nói mặn mà có duyên

Tám thương ăn nói lại càng thêm xinh.

Và trong bất cứ trường hợp nào, người thiếu nữ cũng tỏ ra lễ độ ôn hòa, khiến dù bị từ chối, đối phương cũng khó lòng mà giận :Thưa rằng bác mẹ tui răn

Làm thân con gái chớ ăn trầu ngườị

b. Lòng hiếu hạnh đối với cha mẹ



Nàng không những là người thiếu nữ nết na thùy mị khi iếp xúc với tất cả người xung quanh, mà nhất là đối với gia đình, nàng là người con rất mực hiếu thảo :

Mẹ cha trượng quá ngọc vàng

Đền bồi sao xiết muôn vàn công ơn.





Ơn cha nặng lắm ai ơi

Nghĩa mẹ bằng trời chín tháng cưu mang.



Cho nên lúc nào nàng cũng cố gắng giữ đạo làm con, luôn luôn kính yêu và vâng lời cha mẹ :

Mẹ cha là biển là trời

Nói sao hay vậy, đâu dám cãi lời mẹ chạ



Nàng liên tưởng đến một ngày mai phải từ giã cha mẹ đi lấy chồng, ở nhà biết ai sớm hôm đỡ đần hai thân :

Xiết bao bú mớm bù trì

Đến khi con lớn con đi lấy chồng

Có con đỡ gánh, đỡ gồng

Con đi lấy chồng vai gánh, tay mang.

Nói chi tới nông nỗi phải lấy chồng xa :

Mẹ mong gả thiếp về vườn

Thiếp lo một nỗi đường trường xa xôị



Trong cảnh ấy, điều e sợ nhất của nàng là khi cha mẹ già yếu bệnh hoạn, lấy ai thay nàng chăm lo, săn sóc :

Chim đa đa đậu nhánh đa đa

Chồng gần không lấy mà lấy chồng xa

Mai sau cha yếu mẹ già

Bát cơm ai đỡ, chén trà ai dâng ?



Thế nên bây giờ còn sống dưới gối cha mẹ, nàng hết lòng phụng dưỡng. Nàng e sợ từng miếng ăn thức uống :

Ba tiền một khứa cá buôi

Cũng mua cho đặng mà nuôi mẹ già.



Cả những công chuyện nhỏ nhặt nàng cũng cố ý làm vui lòng hai thân:

Cau non khéo bổ cũng dầy

Trầu têm cánh phượng để thầy ăn đêm.



Đôi khi nhà quá nghèo, không đủ ăn, nàng thường nhường cơm cho mẹ :

Đói lòng ăn đọt chà là

Để cơm nuôi mẹ, mẹ già yếu răng.



c. Tình cảm đối với đàn em



Đối với đàn em, nàng là một người chị hiền hòa, đầy lòng thương yêu đùm bọc. Nàng thay cha mẹ chăm nom dạy dỗ các em:

Nàng ru em khi còn thơ dại:

Em tui khát sữa bú tay



Ai cho bú thép ngày rày mang ơn.

Khi em vừa đôi chút lớn khôn, đặc biệt là em trai, qua lời ru em hằng ngày, nàng vừa biết sớm gieo rắc vào tâm hồn thơ ngây non nớt ấy lời giáo huấn đầu tiên về ý niệm "làm trai cho đáng nên trai" :

Bồng bống bông

Lớn lên em phải ra công học hành

Sớm khuya cửa Khổng sân Trình

Dốc lòng nấu sử, sôi kinh cho rồị

Học là học đạo làm người

Làm người phải giữ lẽ trời dám saị

Chớ đừng nay lại ngày mai

Chớ đừng di dịch, chớ sai lòng vàng.



Và khi gặp cảnh gia đình côi cút, bần bách, nàng còn đảm đang gánh vác công chuyện nặng nhọc như nuôi tằm, trồng dâu hay đi chợ bán buôn để lấy tiền nuôi mẹ, nuôi em :

Chàng buông vạt áo em ra

Để em đi chợ kẻo mà chợ trưa

Chợ trưa rau nó héo đi

Lấy chi nuôi mẹ, lấy gì nuôi em.



Đối với người Á Châu nói chung, người VN ta nói riêng, cô nào có đầy đủ cả công dung ngôn hạnh như thế thì ai ai cũng quí chuộng, yêu vì :

Thân em như tấm lụa điều

Đã đông nơi chuộng lại nhiều nơi thương.



Tuy nhiên, nếu phải đem so sánh giữa nhan sắc và đức hạnh , chúng ta nhận thấy ngay:

- Nhan sắc quả có sức hấp dẫn, dễ gây được ngay thiện cảm của tha nhân, nhất là tình yêu si mê của càc chàng trai mới lớn. Nhưng đức hạnh mới thực sự gìn giữ cho tình yêu ấy được bền vững, và mới bảo đảm được hạnh phúc gia đình trong mai hậụ Vì thế, các cụ ta vẫn thường dạy "cái nết đánh chết cái đẹp", và :

Tốt gỗ hơn tốt nước sơn

Xấu người đẹp nết, còn hơn đẹp ngườị



d. Tình yêu nam nữ



Ca dao chủ về tình cảm, mà trong đời sống tâm tình của con người thì còn gì đẹp và thơ mộng hơn tình yêu nam nữ ? Vì thế những bài nói về tình yêu vừa chiếm một số lượng rất lớn trong kho tàng ca dao rất phong phú của dân tộc tạ Có thể nói, tình yêu vừa hiện hữu từ khi có sự hiện hữu của loài người trong trời đất bao la và miên trường nàỵ. Và ca dao vừa phản ảnh tâm hồn lãng mạn và tình cảm yêu đương dào dạt, sâu đậm của những người tình đầu tiên, cũng là những người tình muôn thuở của dân tộc. Những câu ca dao ấy tưởng chừng mộc mạc đơn sơ ,nhưng có biết đâu vừa vô tình chứa đựng cả một triết lý về tình yêu bất tuyệt cú cú cú cú của loài người :

Đố ai biết lúa mấy cây

Biết sông mấy khúc, biết mây mấy từng?

Đố ai quét sạch lá rừng

Để ta khuyên gió, gió đừng rung câỵ



Tình yêu dằng dặc như sông nước, cao rộng lớn như mây trời, mênh mông như đồng lúa và hằng hà sa số như lá rừng rơi, thử hỏi giáo lý nào, quyền lực nào có thể hủy diệt được ? Đó chính là lý do dù sống dưới chế độ phụ quyền phong kiến, chịu ảnh hưởng nền giáo dục khe khắt của Nho giáo, người tình nữ trong ca dao VN vẫn không thôi mơ mô.ng. Và tình yêu của các nàng tuy có e ấp nhưng vẫn không giấu được vẻ nồng nàn tha thiết. Quả thế, người phụ nữ VN với bản tính đa cảm và lãng mạn nên trong những ngày còn con gái thơ mộng đó, bảo sao nàng không hằng mơ ước tới cảnh sống nên thơ :

Sáng trăng trải chiếu hai hàng

Bên anh đọc sách bên nàng quay tợ



Đôi khi chợt thức giấc giữa canh khuya, nàng thao thức nghĩ đến tương lai, làm thân con gái không tự quyết được cuộc đời của mình, mà "gái chính chuyên chỉ lấy

một chồng", trong nhờ, đục chịu, bảo sao nàng không âu lo, thắc mắc :

Lênh đênh một chiếc thuyền tình

Mười hai bến nước biết gửi mình về đâủ



hay :

Thân em như tấm lụa đào

Phất phơ giữa chợ biết vào tay aỉ



Tuy vậy, tình cảm của nàng lúc này không sôi nổi bồng bột mà luôn luôn đắn đo cân nhắc. Nàng nhớ lời cha mẹ thường dặn dò về chuyện chọn bạn trăm năm :

Dặn con con có nghe cho

Chọn người quân tử, đói no cũng đành.



Nhưng người quân tử, mẫu người chồng lý tưởng của nàng như thế nào ?

Sống trong xã hội trọng văn học như xã hội ta, "người ấy" trước hết phải là văn nhân trí thức :

Ước gì cho Bắc hợp Đông

Cho chim loan phượng, ngô đồng sánh đôị

Ước gì cho quế sánh hồi

Ước gì ta sánh được người văn nhân.



Lấy được người chồng khôn ngoan học giỏi, tương lai nàng hẳn có phận nhờ :

Phận gái lấy được chồng khôn

Xem bằng cá vượt vũ môn hóa rồng.



Nhưng sống ở đời vàng thau lẫn lộn, mà người lý tưởng lại quá hiếm hoi :

Một vũng nước trong dăm bảy dòng nước đục

Một trăm người tục không được một chục người thanh.



Một mình em đứng giữa mạn thuyền

Biết lấy ai mà trao duyên gởi phận cho đẹp lòng thế gian.



Và ngay chính nàng, ai biết được giá trị tài đức của nàng mà tìm đến, nên chi nàng chỉ còn biết mong mỏi chờ trông :

Còn đang chọn đá thử vàng

Ngọc lành ai quẩy ra đường bán raọ

Quan quan hai chữ thư cưu

Mong người quân tử hảo cầu kết duyên.

Nếu không lấy được người văn nhân quân tử thì nàng cũng mong ước được kết nghĩa vợ chồng với đấng anhhùng trượng phu :

Lộc còn ẩn bóng cây tùng

Thuyền quyên đợi khách anh hùng sánh vaị



Người khách anh hùng ấy hẳn phải tìm trong đám tướng sĩ :

Trai khôn kén vợ chợ đông

Gái khôn tìm chồng giữa chốn ba quân.



Hiện giờ trong đám thanh niên trai trẻ, các bậc anh hùng quân tử chưa lộ được chân tướng, thôi thì tốt nhất hãy chọn những người con nhà dòng dõi danh giá hay cha mẹ là người hiền đức, vì :

Mạch trong nước chảy ra trong

Thế nào đi nữa con dòng cũng hơn.





Cây xanh thì lá cũng xanh

Cha mẹ hiền lành để đức cho con.



Dầu gì thì nàng cũng mong lấy được người xứng đôi vừa lứa với mình :

Đào tơ sen ngó xanh xanh

Ngọc lành phải giá, gái lành phải duyên.

Cho hay tiên lại gặp tiên

Phượng hoàng há dễ đứng bên đàn gà.



Có lấy được chồng xứng đáng mới bõ công trang điểm bấy lâu :

Lấy chồng cho đáng tấm chồng

Bõ công trang điểm má hồng răng đen.



Ngay cả những cô gái sống trong gia đình cùng kiệt hèn, tầm thường cũng ước ao lấy được người chồng có dăm ba chữ trong bụng, hơn là người giầu có vô học:

Chẳng tham vựa lúa anh đầy

Tham dăm ba chữ cho tày thế gian.



Thế rồi một ngày kia, cơ duyên đưa đến, nàng vừa gặp người trong mộng của mình:

- Có thể do cùng làm chuyện với nhau :

Vụ năm cho đến vụ mười

Trong làng kẻ gái người trai đua nghề.



- Có thể do bạn bè giới thiệu :

Ấy ai dắt mối tơ mành

Cho thuyền quen bến, cho anh quen nàng.



- Có thể gặp nhau nơi hội hè đình đám :

Trèo lên quan dốc

Ngồi gốc cây đa

Ai xui cho đôi mình gặp

Xem hội cái đêm hôm rằm, rằm tháng giêng.



- Cũng có thể do sự tình cờ mà hội ngộ :

Mưa từ trong núi mưa ra

Mưa khắp thiên hạ mưa qua chùa Thầỵ

Đôi ta bắt gặp nhau đây

Như con bò gầy gặp bãi cỏ hoang.



Hai bên, chàng cũng như nàng đang thời (gian) mơ hoa, đang khao khát tìm kiếm người tình trong mộng, nay bắt gặp nhau "đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu", tiếng sét ái tình tự nhiên phải đến, làm sao tránh khỏi :

Thiên duyên kỳ ngộ gặp chàng

Khác nào như thể phượng hoàng gặp nhaụ

Sau đó, người con trai vừa kiếm cớ mời trầu để làm thân :

Gặp nhau ăn một miếng trầu

Gọi là chút nghĩa về sau mà chàọ



Và rồi:

Vôi nồng trầu thắm ai ơi

Gá duyên chồng vợ ở đời trăm năm.



Nhưng sống trong xã hội theo nho giáo phong kiến xưa, sự tự do luyến ái, tự do hôn nhân không được chấp nhận, lại thêm bản tính của người con gái nhút nhát e thẹn nên dù trong lòng yêu ai:

Từ khi gặp mặt giữa đàng

Thiếp quyết yêu chàng, cha mẹ nào haỵ



Nàng vẫn phải giữ mình trong lễ giáo, chờ đợi cha mẹ quyết định cuộc hôn phối của mình :

Phụ mẫu sở sanh

Để phụ mẫu đi.nh.

Trong chuyện vợ chồng

Chờ lệnh mẹ chạ



Thế nên, nàng chỉ biết chiều chiều trong những lúc thư nhàn, âm thầm nhớ ai, cùng ôn lại những kỷ niệm trong ngày tao ngộ :

Chiều chiều lại nhớ chiều chiều

Nhớ người quân tử khăn điều vắt vaị



Trong khi làm việc, chợt nhớ đến chàng thì nàng không khỏi ngừng thoi mơ mộng :

Đêm khuya dệt cửi tơ vàng

Chợt nhớ đến chàng, cửi lại dừng thoị



Và không thể không thầm ước mơ :

Anh còn son, em cũng còn son

Ước gì ta được làm con một nhà.



Rồi một ngày đẹp trời nào đó, chàng vừa tìm đến làm quen với gia đình. Ôi làm sao nói xiết được nỗi vui mừng của nàng lúc ấỵ Nhưng trước mặt người thân nàng không dám lên tiếng mà chỉ dám ngó sơ một chút mà thôi :

Ngó anh không dám ngó lâu

Ngó qua một chút đỡ sầu mà thôị



Và cũng vì sợ cha mẹ đoán biết tinh ý đôi bên nên chàng và nàng thỉnh thoảng mới dám liếc nhau :

Yêu nhau con mắt liếc qua

Sợ chúng bạn biết, sợ cha mẹ ngờ.



Nhưng trong thoáng giây phút mà bốn con mắt gặp gỡ nhau đó, họ đủ gửi cho nhau bao nhiêu tình ý. Và đứng trước mặt ai kia, nàng không khỏi lúng túng, giơ tay làm một cử chỉ bâng quơ :

Đưa tay mà ngắt cọng ngò

Thương anh đứt ruột giả đò ngó lợ



Chính cử chỉ vô tình ấy lại cực tả được cái hữu tình trong lòng nàng. Vâng, nó vừa biểu lộ sự xúc động, sự xốn xang đang tràn dâng trong lòng nàng lúc đó.

Từ đấy chàng chăm chỉ qua lại thăm viếng gia đình nàng, và dần dần chiếm được cảm tình của cha mẹ nàng:

Năng mưa thì giếng năng đầy

Anh năng đi lại mẹ thầy năng thương.



Nàng nhận thấy, cha mẹ nàng không những có cảm tình với chàng ,mà còn lộ ý sẽ tán thành cuộc nhân duyên của đôi bên; từ đó nàng mới dám mạnh bạo tiến xa hơn trong cuộc tình.

Lúc chưa chọn được người yêu thì nàng băn khoăn, lo lắng; khi chọn được rồi thì tình yêu của nàng rất mực lãng mạn, tha thiết. Nàng những ước mong được gặp ai luôn :

Ước gì sông hẹp một gang

Bắc cầu giải yếm cho chàng sang chơị



Hình ảnh của người yêu vừa chi phối tất cả tâm hồn nàng. Quả tình yêu như có phép mầu làm thăng hoa cuộc sống, nhan sắc của nàng bỗng đẹp rộ lên, đôi mắt thêm long lanh, nét mặt thêm rạng rỡ, má thêm đỏ, tóc thêm mướt :

Vì chưng ăn miếng trầu anh,

Cho nên má đỏ, tóc xanh đến giờ...



Từ khi có tình yêu, cuộc sống của nàng trở nên rộn rã khác thường. Không gian cũng tràn ngập yêu thương, tất cả vật vô tri hiện diện chung quanh nàng đều trở thành có ý nghĩa; chúng như có linh hồn, chia sẻ với nàng từng phút giây hạnh phúc Chén tình là chén say sưa

Nón tình em đội nắng mưa trên đầu

Lược tình em chải trên đầu

Gương tình soi mặt lầu lầu sáng trong.



Nàng mong sớm có ngày chàng và nàng sẽ cùng nhau trong cuộc sống thân cận lứa đôi :

Ước sao ăn ở một nhà

Ra vào đụng chạm kẻo mà nhớ thương.



Trí tưởng tượng của nàng còn vẽ phóng ra một cuộc sống vợ chồng tràn ngập hạnh phúc. Trong đó, cuộc sống của nàng gắn bó thiết tha với cuộc sống của

chàng :

Cái quạt mười tám cái nan

Ở giữa phết giấy hai nan hai đầu

Quạt này anh để che đầu

Đêm đêm đi ngủ chung nhau quạt nàỵ

Ước gì chung mẹ chung thày

Để em giữ cái quạt này làm thân

Rồi ra chung gối chung chăn

Chung quần chung áo chung khăn đội đầụ

Nằm thì chung cái giường tàu

Dậy thì chung cả hộp trầu ống vôi

Ăn cơm chung cả một nồi

Gội đầu chung cả dầu hồi nước hoa

Chải đầu chung cái lược ngà

Soi gương chung cả cành hoa giắt đầụ



Trong những ngày tháng yêu đương thơ mộng đó, khi được dịp gần gũi bên người tình, nàng săn sóc chàng một cách rất tình tứ :

Thương anh tha thiết, thiết tha

Áo em hai vạt trải ra anh ngồi.



Và nàng vừa âu yếm mời chàng những miếng trầu tình nghĩạ Nàng vừa giải KẾT cho người bạn tình hay, nàng vừa têm những miếng trầu đó thật đặc biệt, dành riêng cho chàng, trong đó gói ghém biết bao nhiêu tình ý mặn nồng. Đối với nàng, miếng trầu lúc này không chỉ là một vật chất đơn thuần mà là một biểu hiện của tình yêụ Nói khác đi, nó chính là tình yêu của nàng vừa hóa thân:

Trầu này trầu tính trầu tình

Trầu nhân trầu nghĩa trầu mình, trầu tạ

Trầu này têm tối hôm qua

Dấu cha, dấu mẹ đem ra cho chàng.



Suốt thời (gian) gian này, nàng và người yêu vừa có với nhau khá nhiều kỷ niệm nên thợ Trong đó, mỗi cảnh sắc thiên nhiên họ vừa cùng nhìn ngắm; tất cả nơi chốn họ đã

cùng đi qua... không những là chứng nhân cho cuộc tình này, mà còn là đơn vị để so sánh thực tại tình yêu của họ :

Nước sông Tô vừa trong, vừa mát

Em ghé thuyền vào đỗ sát thuyền anh.

Dừng chèo muốn ngỏ tâm tình

Sông bao nhiêu nước thương mình bấy nhiêụ

Tình yêu của nàng và chàng vừa chan hòa trong không gian, vừa tràn ngập trên cây cỏ... Dưới con mắt yêu đương của nàng, giữa không gian và tình người không còn biên giới nữa; nàng không còn nhận biết, tình yêu của nàng bát ngát mênh mông như đồng lúa, hay đồng lúa mênh mông bát ngát như tình yêu của nàng :

Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng

thấy mênh mông bát ngát

Đứng bên tê đồng, ngó bên ni đồng

thấy bát ngát mênh mông.

Rồi tới một ngày nào đó chàng phải rời xa, phải trở về cố hương. Vì quá quyến luyến ai, nàng thường viện cớ này cớ nọ, năn nỉ chàng nán lại :

Gió vàng hiu hắt đêm thanh

Đường xa, dặm vắng xin anh đừng về.



Nếu không thể đặng đừng, nàng tha thiết xin chàng :

Chàng về để áo lại đây

Phòng khi em nhớ cầm tay đỡ buồn.



Nàng quá bịn rịn nên chi vừa ba phen lên ngựa, chàng vẫn chưa thể dứt áo mà đi :

Ba phen lên ngựa ra về

Cầm cương níu lại xin đề câu thợ

Câu thơ ba bốn câu thơ

Câu đợi, câu chờ, câu nhớ, câu mong.



Trong giây phút từ ly ấy,nàng không quên dặn dò khích lệ chàng, hãy vững lòng tin ở tương lai tốt đẹp mà cố gắng thuyết phục cha mẹ chấp nhận cuộc hôn nhân

này :

Anh về em nắm cổ tay

Em dặn câu này anh chớ có quên

Non sông vừa nặng lời nguyền

Đừng non tay lái cho thuyền lật ngang

Muốn sang, khảm cố mà sang.



Riêng nàng xin hứa, sẽ một lòng gìn vàng, giữ ngọc đợi người :

Duyên đôi ta thề nguyền từ trước

Biết bao giờ ta được cùng nhaụ

Tương tư mắc phải mối sầu

Em đây vẫn giữ lấy mầu đợi anh.



Không chỉ riêng nàng, cả chàng cũng nguyện giữ mình trong sạch, chờ ngày thành hôn :

Mẫu đơn nở cạnh nhà thờ

Đôi ta trinh tiết đợi chờ lấy nhaụ



Lời cuối cho chàng là nỗi băn khoăn không biết bao giờ chàng trở lại :

Nhạn về bể bắc nhạn ơi

Bao thuở nhạn hồi để én đợi trông ?



Và giờ đây chàng vừa thực sự lên đường. Nàng vừa tiễn đưa ai bằng hai hàng nước mắt :

Đưa nhau một bước lên đường

Cỏ xanh hai dãy mấy hàng châu sạ



Và nàng còn đứng nhìn với theo mãi cho tới khi bóng chàng khuất hẳn, chỉ còn đây một mình nàng nhỏ bẻ, cô đơn trước không gian bao la, sông nước mênh mông, rừng cây thăm thẳm :

Anh đi em một ngó chừng

Ngó sông sông rộng, ngó rừng rừng sâụ



Và từ đó,nỗi nhớ, niềm thương không lúc nào nguôi ngoai :

Một thương, hai nhớ, ba sầu

Cơm ăn chẳng được, ăn trầu cầm hơị

Thương chàng lắm lắm chàng ơi

Biết đâu thanh vắng mà ngồi thở than.



Tâm sự riêng của nàng không thể bày tỏ cùng ai, có chăng là ngọn đèn dầu trong đêm khuya khoắt. Thương thay ! ngọn đèn cũng vừa tắt lụi để mình nàng cô đơn, vò võ, gậm nhấm mối sầu xa cách :

Đêm khuya thắp chút dầu dư

Tim lan cháy lụn, sầu tư một mình.



Tin tức của ai một ngày một vắng, nhưng nàng vừa quyết tâm đợi chờ :

Sông sâu cá lội mất tăm

Chín tháng cũng đợi một năm cũng chờ.



Và rồi :

Dầu xa, dầu cách mấy năm

Nhưng em cũng phải chí tâm đợi chàng.



Và :

Một chờ, hai đợi, ba trông

Bốn thương, năm nhớ, bảy tám chín mong, mười tìm.



Vâng, đúng thế :

Thương nhau nên phải đi tìm

Nhớ nhau một lúc như chim lạc đàn.



Nàng là phận gái, đâu dám phiêu lưu, nên những ao ước

:Ước gì có cánh như chim

Bay cao, liệng thấp đi tìm người thương.

Và ngày ngày chỉ biết nhìn về hướng chàng đi để mong

thấy bóng ai về. Nhưng than ôi:

Núi cao chi lắm núi ơi

Núi che mặt trời, chẳng thấy người thương.

Nhiều lúc quá tủi thân, nàng tìm một xó vắng ngồi khóc, để mặc cho hai dòng nước mắt dầm dề tuôi rơi:

Nhớ ai em những khóc thầm

Hai hàng nước mắt đầm đầm như mưạ



Trong đám chị em bạn bè, có người biết được tình cảnh thương nhớ, đợi chờ của nàng, vừa lên tiếng khuyên nhủ :

Duyên kia ai đợi mà chờ

Tình kia ai tưởng mà tơ tưởng tình ?

Nhưng nàng không muốn nghe, một mực khẳng định :

tui thương người ấy nhiều nhiều

Người ấy thương lại bao nhiêu mặc lòng.

Và nàng vẫn thầm hỏi ai kia còn nhớ đến nàng chăng?

Riêng nàng, nguyện một dạ thủy chung đợi chờ:

Thuyền ơi có nhớ bến chăng

Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.

B. KHI ĐÃ LẬP GIA ĐÌNH

Thời gian lặng lẽ trôi qua, rồi một ngày kia :

Nhờ ơn cô bác giúp lời

Chị em giúp của, ông trời định đôị



Chàng trai vừa được cha mẹ chấp thuận trở lại chốn cũ, cưới người tình xưạ Sau khi vừa đủ lễ bộ "tiền cưới trao tay", "tiền cheo rấp nước", chàng vừa được phép đón dâu đị Khao khát là thế, chờ đợi là thế mà khi xuất giá vu qui, người thiếu nữ phải rời xa cha mẹ, rời xa mái nhà thân yêu, vừa không khỏi ngậm ngùi lưu luyến :

Ra đi ngó trước ngó sau

Ngó nhà mấy cột, ngó cau mấy buồng.



Nhưng :

Thuyền phải theo lái, gái phải theo chồng

Chồng đi hang rắn hang rồng cũng theọ



Nay lấy được người chồng yêu thương, xứng ý vừa đôi là nàng vừa được an ủi rất nhiềụ Về đến nhà chồng, khi tiệc tùng vừa xong, bà con vừa ra về, trong phòng riêng chỉ còn nàng đối diện với người thương, nói làm sao xiết cái hạnh phúc của vợ chồng nàng trong đêm tân hôn ấỵ Chúng ta thử tưởng tượng một mẫu đối thoại dí dỏm của cô dâu chú rể trong đêm động phòng hoa chúc. Cô dâu e lệ hỏi chú rể :

Đêm khuya thiếp mới hỏi chàng

Cau xanh ăn với trầu vàng xứng chăng?



Chú rể sung sướng hiêu hiêu đắc chí trả lời :

Trầu vàng nhá với cau xanh

Duyên em sánh với tình anh tuyệt cú cú cú cú vời !



Sau đó, chàng bắt đầu nịnh vợ nhưng rồi lại hơi tỏ ý ghen bóng ghen gió. Thật ra, đây chỉ là một cách nói làm duyên với cô vợ mới cưới mà thôi :

Cổ tay em trắng lại tròn...

Để cho ai gối vừa mòn một bên ?



Cô dâu hẳn sẽ trả lời, đại khái là :

Thân em như tấm lụa đào

Dám đâu xé lẻ vuông nào cho aị



Dù vừa biết chắc tình yêu tuyệt cú cú cú cú đối thủy chung của vợ, chàng vẫn muốn được nàng xác định một lần. Sau khi vừa thỏa lòng mong đợi, chàng sung sướng tận hưởng

cái hạnh phúc đầu gối tay ấp của mình :

Gối chăn gối chiếu không êm

Gối lụa không mềm bằng gối tay em !



Và hai vợ chồng vừa mãn nguyện cho cuộc hôn phối tốt đẹp này :

Anh lấy được em, bõ công ao ước

Em lấy được anh, thỏa dạ ước ao !



1. Bổn phận đối với gia đình nhà chồng.

Sau cái đêm tân hôn ân ái mặn nồng đó, chàng trai biết mình phải làm gì :

Dạy con từ thuở còn thơ

Dạy vợ từ thuở bơ vơ mới về.



Chàng rất mực khôn khéo, chàng hiểu rõ tâm lý đàn bà :

Chim khôn chết mệt vì mồi

Người khôn chết mệt vì lời nhỏ tọ



Chàng vừa nhỏ to với cô vợ mới cưới những gì ?

Mẹ già khó lắm em ơi

Nhịn ăn nhịn mặc nhịn lời mẹ cha

Nhịn cho nên cửa, nên nhà

Nên kèo, nên cột, nên xà tầm vông.

Nhịn cho nên vợ nên chồng

Thì em coi sóc lấy trong cửa nhà.



Và :

Liệu mà thờ kính mẹ cha

Đừng tiếng nặng nhẹ người ta chê cườị



Được vuốt ve tự ái, được khích lệ bởi tình yêu thương, người thiếu phụ nhất định sẽ đủ sức chịu đựng mà vượt qua tất cả khó khăn trong cảnh làm dâu, thực hiện được trọn vẹn bổn phận của người đàn bà, "Có chồng phải gánh giang san nhà chồng".

Ngoài bổn phận thay chồng phụng dưỡng cha mẹ chồng :

Tôm càng lột vỏ bỏ đuôi

Giã gạo cho trắng mà nuôi mẹ già.

Mẹ già là mẹ già anh

Em vô bảo dưỡng cá canh cho thường.



Nàng còn phải có ý tứ, giữ gìn từng lời ăn tiếng nói với tất cả người xung quanh :

Làm dâu khổ lắm ai ơi

Vui chẳng dám cười, buồn chẳng dám than.



Phải thức khuya dậy sớm coi sóc chuyện nhà :

Năm canh thì ngủ lấy ba

Hai canh coi sóc cửa nhà làm ăn.



Nếu may mắn được cha mẹ chồng là người hiền đức, biết điều, thấy nàng dâu đảm đang, nết na thì cũng nể vì :

Hoa thơm ai chẳng muốn đeo

Người khôn ai nỡ nói nhau nặng lờị



hay :

Hoa thơm ai chẳng nâng niu

Người khôn ai chẳng mến yêu tất cả bề.

Nàng còn được cả họ hàng nhà chồng quý mến :

Hạt lúa vàng, hạt thóc cũng vàng

Anh yêu em, bác mẹ họ hàng cũng yêụ



Thì nàng sẽ được sống những ngày êm đềm, hạnh phúc trong gia đình nhà chồng. Trong trường hợp này, ta sẽ không ngạc nhiên khi thấy nàng dâu vừa tìm thấy ở

người mẹ chồng hiền đức bao dung đó, một hương vị ngọt ngào đậm đà của tình mẫu tử :

Mẹ già như chuối ba hương

Như cơm nếp một như đường mía laụ



Chăm sóc hầu hạ cha mẹ chồng, nàng lại chạnh nghĩ đến cha mẹ mình:

Vẳng nghe chim vịt kêu chiều

Bâng khuâng nhớ mẹ chín chiều ruột đau.

Chiều chiều ra đứng ngõ sau

Trông về quê mẹ ruột đau chín chiềụ



Nhiều khi nhớ quá, nàng chẳng thiết ăn uống :

Gió đưa cây cửu lý hương

Từ xa cha mẹ thất thường bữa ăn.

Sầu riêng cơm chẳng muốn ăn

Đã bưng lấy bát lại dằn xuống mâm.



Từ ngày lấy chồng xa xứ, có muốn thăm hỏi cha mẹ cũng rất khó khăn. Nàng thương cha mẹ nàng vừa không được hưởng cái hạnh phúc có con gái lấy chồng gần :

Có con mà gả chồng gần

Có bát canh cần nó cũng đem chọ



hay :

Có con mà gả chồng gần

Nửa đêm đốt đuốc đem phần cho chạ



Để tỏ lòng báo đáp trong muôn một, mỗi khi nghe tin ai sắp về quê mẹ , nàng vội vàng gửi gấm chút quà với tất cả tấm lòng hiếu kính ,xót xa :

Ai về tui gửi buồng cau

Buồng trước kính mẹ, buồng sau kính thầỵ

Ai về tui gửi đôi giầy

Phòng khi mưa nắng để thầy mẹ đi



2. Bổn phận đối với con, thiên chức làm me..



Ngoài bổn phận đối với gia đình nhà chồng, người phụ nữ còn có bổn phận đối với con, nói khác đi, là bổn phận làm mẹ, một thiên chức thiêng liêng của người phụ nữ. Từ khi con mới là thai nhi trong bụng, cho đến lúc sinh ra đời, nàng vừa chịu bao nỗi vất vả :

Con mẹ có thương mẹ thay

Chín tháng mười ngày, mang nặng đẻ đau



Thuở con còn tấm bé, nàng phải thức khuya dậy sớm, chăm nom cho con từng miếng ăn, giấc ngủ :

Gió mùa thu mẹ ru con ngủ

Năm canh chầy thức đủ năm canh.



Nàng sung sướng theo dõi từng phát triển lớn khôn của con thơ :

Con ăn, con bú, con nô

Con lẫy, con bò, con chững, con đi

Biết bao bú mớm bù trì.



Gặp cảnh nhà nghèo, mưa dột, nàng vội nhường chỗ khô ráo cho con :

Bên ướt mẹ nằm, bên ráo con lăn.

Nếu bị chồng phụ bạc, bỏ bê gia đình, nàng một mình vất vả nuôi con. Thân nàng chẳng quản, chỉ thương cho con phải chịu thiếu thốn :

Nước non lận đận một mình

Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy naỵ

Ai làm cho bể kia đầy

Cho ao kia cạn cho gầy cò con.



Trong trường hợp người chồng chẳng may mất sớm, nàng phải làm ăn cơ cực, không chỉ ban ngày, mà đôi khi lặn lội cả đêm khuya mới mong kiếm đủ tiền nuôi bầy con dạị Lại khi xẩy cảnh hiểm nguy, nàng sẵn sàng chịu trận, miễn sao vẫn giữ được tiết sạch giá trong để bảo vệ đời sống tinh thần cho các con :

Con cò mà đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống aọ

Ông ơi ông vớt tui nao

tui có lòng nào ông hãy xáo măng.

Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục đau lòng cò con.

Người mẹ thương con đến thế, làm sao có thể bỏ con một mình mà bước đi bước nữa :

Trời mưa bong bóng bập bồng

Mẹ đi lấy chồng, con ở với ai ?



Điều đó cho thấy, nàng không bước đi bước nữa, không phải vì cái danh hão "tiết hạnh khả phong" mà chính vì lòng thương con vô bờ, vô bến của người me.. Lại những khi con đau ốm hay gặp hoạn nạn thì lòng mẹ như nát, như tan :

Con chim trên rừng kêu thánh tha thánh thót

Mẹ thương con cắt ruột xẻ haị



Rồi với thời (gian) gian, con càng khôn lớn, bổn phận của mẹ càng khó khăn :

Miệng ru mắt nhỏ hai hàng

Nuôi con càng lớn mẹ càng thêm lo



Vì sao? Vì nàng biết, ngoài sự chăm nom thương yêu, bây giờ nàng còn có trách nhiệm giáo dục trẻ thơ cho nên người hữu du.ng. Nàng muốn các con nghe nàng, không chỉ bằng trái tim thương yêu mà bằng cả lý trí xét đoán phải trái nữa :

Con ơi muốn nên thân người

"Lắng tai" nghe lấy những lời mẹ chạ



Đối với con gái, nàng dậy dỗ rất kỹ về nữ công nữ hạnh, sửa soạn cho con trở thành người phụ nữ hoàn toàn sau này :

Gái thì giữ chuyện trong nhà

Khi vào canh cửi khi ra thêu thùa

Ngoài ra ,con gái cũng nên phải biết :

Học buôn học bán cho tày người tạ

Con đừng học thói chua ngoa

Họ hàng ghét bỏ người ta chê cườị

Dù no, dù đói cho tươi

Khoan ăn bớt ngủ liệu bài lo toan.



Đối với con trai, nàng khuyến khích con chăm chỉ học hành, mong có ngày tạo nên sự nghiệp:

Con ơi con học cho cần

Bút nghiên cha sắm, áo quần mẹ maỵ

Con ơi con học cho hay

Có công mài sắt có ngày nên kim.



Và không quên nhắc nhở con, ăn ở sao cho ra người đạo nghĩa :

Nuôi con cho được vuông tròn

Mẹ thầy dầu dãi xương mòn gối long.

Con ơi cho trọn hiếu trung

Thảo ngay một dạ kẻo luống công mẹ thầỵ



Tóm lại, trong bổn phận làm mẹ, vì quá thương con nàng vừa gánh chịu bao nỗi khổ cực, với niềm mong ước duy nhất : con sẽ nên người !

Mẹ nuôi con bấy lâu rồi

Nuôi con cho đến ngày thành người mới nghẹ



Công trình nuôi con của các bậc làm cha làm mẹ to tát là thế. Song bởi lòng thương yêu con mà tự nguyên hy sinh nên các người chẳng bao giờ kể lể công ơn:

Chim trời ai dễ đếm lông

Nuôi con ai dễ kể công tháng ngàỵ



Ngay cả khi con vừa khôn lớn ra đời, mẹ vẫn dõi theo từng bước con đị Phải thời (gian) chinh chiến, mẹ già lại gánh gạo tiễn con lên đường :

Chém cha cái giặc chết hoang

Làm cho thiếp phải gánh lương theo chồng.

Gánh từ xứ bắc xứ đông

Đã gánh theo chồng lại gánh theo con.

T

ừ đó, mẹ già lại ngày ngày khắc khoải chờ trông :

Mẹ trông con ngồi cầu Ái Tử

Vợ trông chồng ra đứng núi Vọng Phụ

Mỏi mòn bóng xế trăng lu

Khác chi con ve kêu mùa hạ

Biết mấy thu cho nguôi lòng.

Ôi công cha ,nghĩa mẹ nói làm sao xiết !

Công cha như núi Thái Sơn

Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy rạ

3-Bổn phận đối với chồng, thiên chức làm vơ..Ngay khi vừa bước chân về nhà chồng, cô dâu mới vừa tự nguyện đem tất cả thiện chí, tài đức của mình để xây dựng hạnh phúc gia đình :

Nguyện với trăng già

Tơ hồng kết lại một nhà đầm ấm yên vuị



Việc đầu tiên, nàng bỏ bớt điểm trang, tỏ ra ta đây là gái vừa có chồng :

Có chồng bớt áo thay vai

Bớt màu trang điểm kẻo trai nó lầm.



Rồi sẵn sàng cùng chồng chia ngọt sẻ bùi, đồng lao cộng khổ :

a. Nếu chồng nàng là con nhà nông, nàng vui vẻ cùng chàng

chia phần công tác.

Từ chuyện đồng áng:

Trên đồng cạn, dưới đồng sâu

Chồng cày, vợ cấy, con trâu đi bừạ



Đến chuyện bếp nước, quẩy cơm:

Trăng chưa cho lúa chín vàng

Cho anh đi gặt, cho nàng quẩy cơm.

Vào những tháng rảnh rỗi, nàng lại cùng chồng sửa sang

mái ấm gia đình :

Em về cắt rạ, đánh gianh

Chặt tre, chẻ lạt cho anh lợp nhà.

Sớm khuya hòa thuận đôi ta

Hơn ai gác tía, lầu hoa một mình.

Còn những ngày được mùa, tuy phải làm chuyện cực nhọc, đầu tắt mặt tối, nhưng nàng rất phấn khởi vì biết rằng sẽ có đủ tiền đóng thuế, đóng sưu (tức chuộc sưu dịch) cho chồng. Chàng hẳn yên lòng khi vừa làm tròn bổn phận công dân, lại được miễn hết các chuyện tạp dịch vất vả :

Tháng năm gặt hái vừa xong

Nhờ trời một mẫu năm nong thóc đầỵ

Nong thóc đầy em say, em giã

Trấu ủ phân, cám bã nuôi heọ

Sang năm lúa tốt, tiền nhiều

Em đem đóng thuế, đóng sưu cho chồng.

Hơn nữa, nàng còn tính đến chuyện mua nhiêu, mua xã cho chồng để chàng có được chút danh phận với đờị Muốn thế, nàng tự nhủ, phải làm chuyện hơn nữạ Nghĩa là ngoài công chuyện đồng áng, nàng còn phải lo cửi canh để làm tăng gia ngân quĩ gia đình :

Con rô nó rạch lên phên

Uốn tay cho mềm, dệt cửi cho ngoan.

Có tiền ta đóng chuyện quan cho chồng.



Một khi chồng nàng được dự vào hàng quan viên trong làng, chàng chẳng những không phải lo chuyện bị gọi đi phu phen tạp dịch cực khổ nữa, mà vào những ngày hội hè đình đám, chàng còn được khăn đống áo dài, ăn trên ngồi trước, vẻ vang như ai (ý chỉ hàng chức sắc, là những người có khoa bảng, chức tước hay được phẩm hàm vua ban, hay những vị chức dịch trong làng).



b. Nếu chồng nàng là học trò.

Sống trong một xã hội trọng văn học cử nghề như xã hội VN ta, nếu nàng lấy được người chồng là học trò, đang theo đòi chuyện nghiên bút thì nàng vô cùng hể

hả; nàng quyết lòng nuôi chàng ăn học cho đến thành tài :

Em thời (gian) canh cửi trong nhà

Nuôi anh ăn học đăng khoa bảng vàng.



Hiện tại, nàng đang được sống trong cảnh êm đềm, thơ mô.ng. Khi thì vợ chồng làm chuyện chung bóng dưới đèn :

Em ngồi canh cửi trong khung

Anh đến ngồi học cùng chung một đèn.



Khi thì bên nhau dưới ánh trăng thanh :

Sáng trăng giải chiếu hai hàng

Bên anh đọc sách, bên nàng quay tợ



Nàng không quản ngại thức khuya dậy sớm chăm sóc, nhắc nhở chồng trau luyện thi phú, dùi mài kinh sử :

Khuyên anh đọc sách, ngâm thơ

Dầu hao thiếp rót, đèn mờ thiếp khêụ

Và :

Canh một dọn cửa, dọn nhà

Canh hai dệt cửi, canh ba đi nằm.

Canh tư bước sang canh năm

Trình anh dậy học chớ nằm làm chị



Để khích lệ chồng cũng như mình vượt thắng những giây phút nhọc nhằn, lười biếng, chán nản... nàng vẽ ra một tương lai xán lạn
 

yeuongxanhat

New Member
người phụ nữ thời xưa đẹp theo kiểu đoan trang thùy mị còn thời nay chắc đẹp theo kiểu đỏng đảnh đây mà.
 

tctuvan

New Member
Mỗi thời có cái đẹp khác nhau, tuy nhiên theo ý mình trước đây là tốt gỗ hơn tốt nước sơn, giờ thì ngược lại
 

Các chủ đề có liên quan khác

Top